Ο Ψυχοπαθολόγος Φώτης Καγγελάρης μιλά στο enallaktikos.gr και στον Γιώργο Ιγνατίου για τον μοιραίο πιλότο που πήρε στον δικό του θάνατο 149 ανθρώπους.
Θέτετε πολλά ερωτήματα μέσα στο ερώτημά σας. Τι σημαίνει «φαινομενικά ισορροπημένο»; Τι σημαίνει «ισορροπημένο»; Τι σημαίνει «ανισόρροπο»; Η ίδια η λέξη μιλά για τάσεις, για αντίρροπες δυνάμεις, για μια ενόρμηση θανάτου που αντιμάχεται τη ζωή. Η ενόρμηση του θανάτου είναι η σταθερή σύντροφος του ανθρώπου και η σταθερή υπόσχεση για ηρεμία όταν η σχέση με την πραγματικότητα –ψυχική ή εξωτερική- αποσαρθρώνεται. Ίσως, κάθε μέρα οι άνθρωποι κάνουν αυτοκαταστροφικές κινήσεις (εκτίθενται σε μια ίωση, περνούν αφηρημένοι με κόκκινο, ξεχνούν το τσεκ απ…). Κάποιες φορές γίνονται αυτοκαταστροφικοί υπερασπιζόμενοι την επιθυμία τους ή το αντίθετο: αγνοώντας την επιθυμία τους. Μιλάμε, ήδη, για την επιθυμία, γι’ αυτό το αίνιγμα της ζωής, μιλάμε, ήδη, για μια απόλαυση που μπορεί να εμπεριέχει την υπεράσπιση της επιθυμίας ή την παραίτηση από αυτή. Μήπως τελικά η επιθυμία είναι πίσω από όλες τις κινήσεις του ανθρώπου; Και τι είναι η επιθυμία που κάποιες φορές υπαγορεύει την καταστροφή;
Πώς σχολιάζετε την επισήμανση που έκαναν κάποιοι, πως έκρυβε τα βαριά ψυχολογικά προβλήματα που είχε; Το γεγονός πως κλειδώνει την πόρτα του πιλοτηρίου για να μην μπει ο Κυβερνήτης δείχνει πως είναι αποφασισμένος από πριν ή μπορεί να γεννηθεί στο μυαλό του εκείνη την ώρα η μοιραία απόφαση;
Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ψυχικό πρόβλημα είχε. Υποθέτουμε στην βάση των στοιχείων που έχουμε. Ανασυγκροτούμε την εικόνα μας βάσει των ψηφίδων που έχουμε βρει και δίνουμε σχήμα στο υπόλοιπο του ψυχικού αγγείου αναπαριστώντας το.
Συχνά, τα άτομα με κατάθλιψη αρνούνται να εκφράσουν αυτό που τους συμβαίνει, αρνούνται γιατί αποδίδουν στον άλλο έλλειψη κατανόησης και πρόθεση να τους αφαιρέσει αυτό μέσω του οποίου ζουν. Τι ζουν; Ζουν μια πραγματικότητα, τη δική τους που κανείς δεν μπορεί να τους την πάρει και χωρίς την οποία δεν μπορούν να ζήσουν. Ας προσέξουμε το πώς ο καταθλιπτικός αρνείται την βοήθεια, βρίσκει τρόπους υπεκφυγής, αναβάλλει, αποφεύγει ακόμη και να σηκώσει το τηλέφωνο. Ο καταθλιπτικός είναι καλά μέσα στην κατάθλιψή του γιατί δεν κινδυνεύει να χάσει αυτό που έχει χάσει στην πραγματικότητα –πραγματική ή ναρκισσιστική. Η κατάθλιψη συγκροτεί μια έλλειψη της έλλειψης, μια διαρκή σταθερά όπου η ρύθμιση της εσωτερικής πραγματικότητας-του άλλου και του εαυτού- γίνεται κατά βούληση.
Αυτό θα το καταλάβουμε καλύτερα αν σκεφτούμε ότι η ζωή είναι μια διαρκής εκπαίδευση στους αποχαιρετισμούς, δηλαδή μέσω της απώλειας του άλλου να μάθω να χάνω κάτι από μένα. Παρότι η επιθυμία του ανθρώπου είναι να είναι ολόκληρος, πλήρης, αθάνατος. Η κατάθλιψη αναχαιτίζει την απώλεια αφού αυτό που μου έχει συμβεί είναι διαρκώς εδώ.
Ο καταθλιπτικός μπορεί να γίνει επικίνδυνος για τον εαυτό του όταν κινδυνεύει να χάσει την κατάθλιψή του, όταν η ενοχή ζητά θριαμβευτικά την εκμηδένισή του για να ισορροπήσει την απώλεια που έχει υποστεί ή που έχει επιφέρει ο ίδιος. Αυτό θα μπορούσε να επέλθει με μία παρορμητική πράξη. Δηλαδή, χωρίς προεργασία για την καταστροφική κίνηση παρότι η σκέψη προϋπήρχε καιρό πριν. Η παρόρμηση μπορεί να επισυμβεί με αφορμή ένα ελάχιστο γεγονός που θα αποδιοργανώσει τον ήδη σαθρό ιστό του ψυχισμού(το βλέμμα του κυβερνήτη μεταφρασμένο σε απαξίωση, μια σκέψη που εκείνη τη στιγμή αξιολογείται διαφορετικά). Συχνά το δίλημμα είναι κατάθλιψη ή θάνατος.
Δεν ξέρουμε, ωστόσο, αν ήταν τέτοια η πράξη του πιλότου, αν υποθέσουμε βέβαια, ότι ήταν καταθλιπτικός, γιατί όπως είπαμε μας λείπουν στοιχεία.
Η πράξη του μπορεί επίσης να είναι μια πράξη «αλτρουιστικής αυτοκτονίας» όπως συμβαίνει με τις μητέρες που πέφτουν από το μπαλκόνι κρατώντας το παιδί τους: «σε γλυτώνω και σένα από το βάσανο της ζωής, από το να το κάνεις μόνο σου μετά από λίγο καιρό. Πάμε να ησυχάσουμε». Ή μια πράξη εκδίκησης και ναρκισσιστικής υπεροχής: «δεν θα ορίσετε εσείς τη ζωή μου, εγώ θα ορίσω τη δική σας». Δεν θα πρέπει, επίσης, να αποκλείσουμε την περίπτωση μιας ψύχωσης με καταθλιπτικούς συντελεστές.
Με δεδομένα τόσα φαινόμενα βίας σε πολλές χώρες, χρειάζεται οι ειδικοί της ψυχικής υγείας να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο, μέσα από νέες διατάξεις, ώστε να αποφευχθούν περιστατικά, όπως το συγκεκριμένο;
Φυσικά, οι άνθρωποι που βρίσκονται σε καίριες θέσεις χρειάζεται να ελέγχονται. Αλλά, όχι, γενικά, δεν χρειάζεται περισσότερη ψυχιατρική, περισσότερη νορμαλοποίηση, περισσότερος έλεγχος, περισσότερο DSM, περισσότερη ταξινόμηση, επιπλέον φαρμακευτική αγωγή, ψυχιατρικοποίηση της ελάχιστης διαφοροποίησης –ποιος αλήθεια ορίζει την διαφορά;- ή ψυχιατρικοποίηση περιοδικών καταστάσεων (επειδή κάποιος χάνει την δουλειά του και στενοχωριέται ή ένα παιδί τρέχει περισσότερο από τα άλλα). Πώς να δεχθούμε ότι είναι προτιμότερο να πάρει κάποιος βενζοδιαζεπίνη επειδή του συνέβει μια απώλεια από το να κλάψει;
Περισσότερη ψυχιατρικοποίηση μήπως στους καιρούς που διάγουμε θα σήμαινε ένα μοντέλο υγείας το οποίο θα ήταν συνώνυμο της ένταξης στην κατανάλωση ή της ενοχοποίησης όταν αρνείται κάποιος την ένταξη αυτή, όταν δηλαδή δεν υπακούει στον κανόνα της νορμάλ σκέψης έτσι όπως την επιβάλλει η τηλεοπτική εικόνα;
Ίσως καταφέρουμε περισσότερα πράγματα αν μέσα μας υπερασπιστούμε τη συντροφικότητα, τη διαφορετικότητα, την κατανόηση. Αν αγαπάμε.
