Τι σχέση έχει η δράση του μποϊκοτάζ (κλασικό εργαλείο της μη βίας) με την εναλλακτική και αλληλέγγυα οικονομία; Αν και φαντάζουν πολύ διαφορετικές μορφές δράσης, θα έπρεπε να θεωρούνται οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, δύο πλευρές-κλειδιά και συμπληρωματικές της μη βίαιης δράσης.
Ξεκινώντας από την εμπειρία μου έπειτα από δεκαετίες ακτιβισμού σε θέματα κοινωνικής οργάνωσης, που αποτυπώθηκε στο εγχειρίδιο «Οργανωνόμαστε για την κοινωνική αλλαγή – ένα μικρό εγχειρίδιο οrganizing»[1], αυτό το κείμενο εξερευνά τη σχέση ανάμεσα σε αυτά τα δύο φαινομενικά άσχετα θέματα.
Ενα καλό παράδειγμα μποϊκοτάζ ήταν η καμπάνια Swadeshi («αυτάρκεια» στα χίντι), που έγινε στη διάρκεια του κινήματος για την ανεξαρτησία της Ινδίας, με το μποϊκοτάζ των ρούχων που παράγονταν στο Μάντσεστερ (Ηνωμένο Βασίλειο) επειδή ζημίωναν την τοπική ινδική παραγωγή καθώς λόγω του υψηλού επιπέδου βιομηχανοποίησης μπορούσαν να παράγουν φτηνότερα. Δράσεις της κοινωνίας των πολιτών σαν κι αυτήν ήταν που οδήγησαν τελικά στην ανεξαρτητοποίηση της Ινδίας από τη βρετανική αποικιοκρατία το 1947.
Ο Μαχάτμα Γκάντι υφαίνει ρούχα, πρωτοστατώντας στο ινδικό κίνημα «Swadeshi» που έκανε μποϊκοτάζ στα βρετανικά προϊόντα, ως πράξη αντίστασης απέναντι στους Αγγλους κατακτητές Ο Μαχάτμα Γκάντι υφαίνει ρούχα, πρωτοστατώντας στο ινδικό κίνημα «Swadeshi» που έκανε μποϊκοτάζ στα βρετανικά προϊόντα, ως πράξη αντίστασης απέναντι στους Αγγλους κατακτητές |
Ενα από τα πλέον εμβληματικά μποϊκοτάζ ήταν εκείνο που διοργανώθηκε στα λεωφορεία του Μοντγκόμερι (HΠΑ) το 1955 ως απάντηση στη σύλληψη της Ρόζα Παρκς επειδή αρνήθηκε να παραχωρήσει σ’ έναν λευκό τη θέση της στο λεωφορείο.
Αυτή η δράση, που πυροδότησε το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα του αφροαμερικανικού πληθυσμού, διήρκεσε περισσότερο από έναν χρόνο, έως ότου πέτυχε να δώσει τέλος στον φυλετικό διαχωρισμό στα λεωφορεία.
Δέκα χρόνια αργότερα, τα συνδικάτα εργαζομένων στους αμπελώνες της Καλιφόρνιας ξεκίνησαν μποϊκοτάζ των σταφυλιών των επιχειρήσεων Schenley Industries και DiGiorgio Corporation, δίνοντας έτσι μια νέα στρατηγική πτυχή σε μια απεργία που δεν είχε πολλές προοπτικές επιτυχίας.
Το μποϊκοτάζ ένωσε τις οικογένειες της μεσαίας τάξης των μεγαλουπόλεων με τις οικογένειες φτωχών και μεταναστών των αμπελώνων της Καλιφόρνιας, πετυχαίνοντας να πάψουν να καταναλώνουν σταφύλια εκατομμύρια οικογένειες. Η απεργία τελείωσε με επιτυχία έπειτα από πέντε χρόνια.
Με τίτλο «Η Nestlé σκοτώνει μωρά», η ΜΚΟ War on Want δημοσίευσε το 1974 ένα βιβλίο καταγγέλλοντας τις πρακτικές αυτής της πολυεθνικής των τροφίμων στην προώθηση γάλακτος σε σκόνη ως τροφής για βρέφη, ιδίως στις χώρες του Νότου. Το 1977 ξεκίνησε μποϊκοτάζ προϊόντων της Nestlé, αρχικά στις ΗΠΑ και λίγο αργότερα και στον Καναδά, την Ευρώπη, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.
Ως αποτέλεσμα της δημοσιότητας που έφερε το μποϊκοτάζ, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) και η UNICEF απαίτησαν το 1979 έναν κώδικα συμπεριφοράς για την εμπορική διάθεση τέτοιων προϊόντων, ο οποίος εγκρίθηκε από τη συνέλευση της ΠΟΥ το 1981.
Το μεγάλο μποϊκοτάζ της ΜΚΟ War on Want ενάντια στη Nestlé που προωθούσε το γάλα σε σκόνη ως τροφή για βρέφη, ιδίως στις χώρες του Νότου Το μεγάλο μποϊκοτάζ της ΜΚΟ War on Want ενάντια στη Nestlé που προωθούσε το γάλα σε σκόνη ως τροφή για βρέφη, ιδίως στις χώρες του Νότου |
Τρία χρόνια αργότερα, το συντονιστικό του μποϊκοτάζ συναντήθηκε με τη Nestlé και η πολυεθνική δεσμεύτηκε να εφαρμόσει τον κώδικα. Το μποϊκοτάζ σταμάτησε τότε, αλλά ενεργοποιήθηκε ξανά το 1988 λόγω των μαζικών παραβιάσεων του κώδικα – και συνεχίζεται έως σήμερα αν και με πολύ λιγότερη δυναμική.
Αυτά είναι μερικά μόνο παραδείγματα ιστορικών εκστρατειών που καταδεικνύουν τη δυνατότητα αυτού του εργαλείου να παρεμβαίνει στις οικονομικές διεργασίες. Υπάρχει πληθώρα περιπτώσεων και τύπων μποϊκοτάζ.
Η αποεπένδυση, για παράδειγμα, είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος μποϊκοτάζ στο χρηματοπιστωτικό πεδίο που επιδιώκει τόσο οι απλοί πολίτες όσο και οι θεσμικοί επενδυτές να αποσύρουν τα χρήματά τους από συγκεκριμένες επιχειρήσεις.
Οι δύο πλέον γνωστές καμπάνιες αποεπένδυσης είναι η εκστρατεία Μποϊκοτάζ, Αποεπενδύσεις και Κυρώσεις (BDS)[2] , που ξεκίνησε το 2005 στα κατεχόμενα από το Ισραήλ παλαιστινιακά εδάφη και συνεχίζεται έως σήμερα, και η εκστρατεία αποεπένδυσης από τις επιχειρήσεις ορυκτών καυσίμων.
Οι περιορισμοί του μποϊκοτάζ
Ενα λεωφορείο περιπλανιέται εντελώς άδειο στους δρόμους του Μοντγκόμερι, τον Απρίλη του 1956, καθώς εφαρμόζεται αυστηρό μποϊκοτάζ ύστερα από το πασίγνωστο περιστατικό με τη Ρόζα Παρκς Ενα λεωφορείο περιπλανιέται εντελώς άδειο στους δρόμους του Μοντγκόμερι, τον Απρίλη του 1956, καθώς εφαρμόζεται αυστηρό μποϊκοτάζ ύστερα από το πασίγνωστο περιστατικό με τη Ρόζα Παρκς |
Οποιοδήποτε μποϊκοτάζ, και κυρίως ένα μεγάλης διάρκειας μποϊκοτάζ σε προϊόντα ή υπηρεσίες απαραίτητα και βασικά, απαιτεί σημαντική οργάνωση. Δεν αρκεί η κήρυξη του μποϊκοτάζ.
Στο Μοντγκόμερι, για παράδειγμα, ένα μεγάλο τμήμα του αφροαμερικανικού πληθυσμού χρειαζόταν δημόσια συγκοινωνία για τις μετακινήσεις του, γεγονός που καθιστούσε αναγκαία την παροχή εναλλακτικών λύσεων. Ετσι, πέρα από το να χρησιμοποιήσουν ιδιωτικά αυτοκίνητα, κάποια άτομα κατέφυγαν στο οτοστόπ ή χρησιμοποίησαν άλλα μη μηχανικά μέσα για τη μετακίνησή τους: πήγαιναν πεζή ή χρησιμοποιούσαν ποδήλατα, ακόμη και μουλάρια.
Σε ολόκληρη τη χώρα, οι εκκλησίες των μαύρων συγκέντρωναν χρήματα για να χρηματοδοτήσουν το μποϊκοτάζ, αλλά και καινούργια παπούτσια σε αντικατάσταση των παλιών και φθαρμένων υποδημάτων των μαύρων κατοίκων του Μοντγκόμερι, πολλοί από τους οποίους προτιμούσαν να πηγαίνουν πεζή αντί να χρησιμοποιούν τα λεωφορεία υφιστάμενοι τους νόμους του Τζιμ Κρόου.
Κατά συνέπεια, η συνειδητοποίηση του πληθυσμού, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι μη βίαιες δράσεις πίεσης αποτελούν κλειδιά για την επιτυχία.
Για λόγους τακτικής (αλλά και πρακτικούς) πολλές φορές πρέπει να επικεντρώσεις σε μια επιχείρηση, ει δυνατόν τη χειρότερη από τις κακές. Στη διάρκεια του αγώνα κατά του φυλετικού διαχωρισμού στον Νότο των ΗΠΑ, στο Φόρεστ Σίτι υπήρχαν τέσσερα μεγάλα πολυκαταστήματα, και κανένα τους δεν απασχολούσε αφροαμερικανικό προσωπικό στα ταμεία.
Καθώς δεν ήταν δυνατόν να μποϊκοτάρουν και τα τέσσερα, επικεντρώθηκαν σε ένα μόνο κατάστημα. Οταν αυτό υποχώρησε και άρχισε να απασχολεί αφροαμερικανικό προσωπικό, τα άλλα τρία ακολούθησαν φοβούμενα μήπως είναι οι επόμενοι στόχοι μιας εκστρατείας μποϊκοτάζ.
Επιπλέον, το μποϊκοτάζ είναι πιο αποτελεσματικό όταν οι μεγάλοι διανομείς παύουν να πωλούν τα προϊόντα της συγκεκριμένης εκστρατείας: για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο κάποια σουπερμάρκετ δεν πωλούν πλέον προϊόντα ισραηλινών επιχειρήσεων τα οποία παράγονται στα παλαιστινιακά εδάφη.
Για να είναι αποτελεσματικό ένα μποϊκοτάζ είναι καίριο να έχει ξεκάθαρους στόχους και να αφορά συγκεκριμένα προϊόντα καθημερινής χρήσης.
Για παράδειγμα, το 1990 το γερμανικό παράρτημα της Διεθνούς Ενωσης Ιατρών για την Πρόληψη του Πυρηνικού Πολέμου (IPPNW)[3] ξεκίνησε ένα μποϊκοτάζ ιατρικών μηχανημάτων της Siemens λόγω της σχέσης της με τη βιομηχανία των πυρηνικών.
Το μποϊκοτάζ αυτό ποτέ δεν απέκτησε δυναμική, λόγω της δυσκολίας να μποϊκοτάρεις προϊόντα που δεν απευθύνονται στο πλατύτερο κοινό και στην ευρεία αγορά (πότε αγόρασες τελευταία φορά ένα αεροσκάφος Airbus;). Δηλαδή, υπάρχουν επιχειρήσεις που απλά δεν μπορείς να μποϊκοτάρεις άμεσα, αν και είναι δυνατόν να κάνεις καμπάνιες αποεπένδυσης από αυτές, όπως είναι οι εκστρατείες Banca Armada[4] .
Μια αποτελεσματική καμπάνια μποϊκοτάζ απαιτεί στόχους ορισμένου χρόνου έπειτα από τον οποίο ίσως ξαναγοράσουν οι πολίτες τα προϊόντα της συγκεκριμένης επιχείρησης εφόσον παράγονται πλέον σε πιο δίκαιες συνθήκες.
Είναι σημαντικό επίσης να υπάρχουν δομές επικοινωνίας και διαπραγμάτευσης, καθώς η επιχείρηση χρειάζεται μια οργάνωση που να λειτουργεί ως συνομιλητής για να μπορέσει να φτάσει σε πιθανή συμφωνία.
Το μποϊκοτάζ δεν θα φέρει το τέλος του καπιταλισμού (και εν πάση περιπτώσει θα επρόκειτο για μποϊκοτάζ σε άλλο επίπεδο), αλλά λειτουργεί κατά των ακραίων αδικιών του (όχι τόσο των συνήθων αδικιών του καπιταλιστικού συστήματος).
Το μποϊκοτάζ χρειάζεται εναλλακτικά προϊόντα
Ενα ζήτημα-κλειδί για (σχεδόν) κάθε μποϊκοτάζ είναι ότι χρειάζεται εναλλακτικά προϊόντα από εκείνα που μποϊκοτάρει. Το κίνημα Swadeshi στην Ινδία χρειάστηκε να προσφέρει ρούχα εναλλακτικά από εκείνα του Ηνωμένου Βασιλείου και κατάφερε να αυξήσει την τοπική παραγωγή. Αλλά κάθε ντόπια παραγωγή δεν μπορεί να θεωρηθεί εναλλακτική οικονομία (επιπλέον, ήταν κυρίως οι Ινδοί καπιταλιστές παραγωγοί εκείνοι που επωφελήθηκαν από το μποϊκοτάζ).
Ομως τουλάχιστον ο Γκάντι και το κίνημα υπέρ της ανεξαρτησίας κατάφεραν να προωθήσουν την τοπική παραγωγή του χειροποίητου φυσικού υφάσματος khadi και να ενισχύσουν έτσι την τοπική και αγροτική οικονομία.
Το κίνημα του Γκάντι υπέρ της ανεξαρτησίας είχε επίσης συναίσθηση των περιορισμών ενός μποϊκοτάζ: το αλάτι ήταν προϊόν πρώτης ανάγκης, ελεγχόμενο από το Ηνωμένο Βασίλειο. Δεν υπήρχαν ντόπιοι παραγωγοί, καθώς αυτό απαγορευόταν από τους βρετανικούς νόμους.
Το πρόβλημα είναι ότι και οι εναλλακτικές έχουν τους περιορισμούς τους, που απορρέουν κυρίως από το γεγονός ότι αναπτύσσονται μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, από το οποίο είναι σχεδόν αδύνατον να βγεις.
Μπορούμε να επιχειρήσουμε να οικοδομήσουμε άλλες σχέσεις εργασίας, άλλες αξίες, όπως μπορούμε να προσπαθήσουμε να συναλλασσόμαστε κυρίως με άλλους φορείς της εναλλακτικής οικονομίας. Αλλά πρέπει να δώσουμε αξία στην εργασία μας και στα προϊόντα μας: στην τελική, μια ανταγωνιστική αξία μέσα στην καπιταλιστική αγορά. Και το να βιώνεις αυτές τις αντιφάσεις δεν είναι πάντα εύκολο.
Επιπλέον, δεν θέλουμε να προσφέρουμε εναλλακτικές σε οποιοδήποτε προϊόν ή υπηρεσία. Ο καπιταλισμός και ο καταναλωτισμός έχουν παράξει πολυάριθμα προϊόντα και υπηρεσίες επιβλαβείς για την υγεία, το περιβάλλον, τον κοινωνικό ιστό, ή απλά άχρηστες. Οπως επίσης υπάρχουν προϊόντα και υπηρεσίες που ίσως τώρα είναι χρήσιμα (εναλλακτικές ασφάλειες), αλλά που παύουν να έχουν νόημα σε έναν μετα-καπιταλιστικό κόσμο.
Από την άλλη υπάρχει ένας σημαντικός περιορισμός ως προς την κλίμακα. O (ισπανικός) ενεργειακός συνεταιρισμός Som Energia[5], για παράδειγμα, δεν θα ήταν σήμερα ικανός να ικανοποιήσει το μισό πελατολόγιο της Iberdrola, ούτε η Ηθική Τράπεζα Fiare[6] το πελατολόγιο της τράπεζας BBVA. Και μια πολύ γρήγορη μεγέθυνση θα ήταν αρκετά επικίνδυνη για τη διατήρηση των δημοκρατικών δομών και οραμάτων. Η εναλλακτική οικονομία επιδιώκει την οικοδόμηση άλλων σχέσεων, και αυτές απαιτούν μια οργανική και αργή ανάπτυξη.
Τέλος, η οικοδόμηση μιας εναλλακτικής οικονομίας απαιτεί πολλές προσπάθειες. Αν και είναι πολύτιμη και αναγκαία η αντίσταση απέναντι στη βία του ισχύοντος οικονομικού συστήματος, αυτή η αντίσταση περιορίζει τον χρόνο και τις δυνάμεις για να οικοδομήσουμε νέες πρωτοβουλίες. Είναι επικίνδυνο το όλο και διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στην αντίσταση και την οικοδόμηση εναλλακτικών καθώς αυτό μας εμποδίζει να δούμε τη στενή και συμπληρωματική σχέση ανάμεσα σε αυτές τις δύο μορφές αγώνα.
Χρειάζεται να αντιστεκόμαστε στις αδικίες (και το μποϊκοτάζ είναι ένα ισχυρό εργαλείο σε αυτή την κατεύθυνση) και να οικοδομήσουμε οικονομικές εναλλακτικές απτές στον κόσμο.
Ούτε μόνο με το μποϊκοτάζ και την αντίσταση ούτε αποκλειστικά με την εναλλακτική και αλληλέγγυα οικονομία μπορούμε να πετύχουμε μια βαθιά αλλαγή στον κόσμο· οι δυο τους πρέπει να πηγαίνουν χέρι χέρι.
[4] (πρωτοβουλία που γεννήθηκε για να καταγγείλει τους τραπεζικούς θεσμούς που χρηματοδοτούν τη στρατιωτική βιομηχανία) bancaarmada.org/es/
* Εχει συμμετάσχει επί πολλά χρόνια στα κινήματα κατά των πυρηνικών και της μη βίας στη Γερμανία, τη Βρετανία, την Ισπανία, αλλά και παγκοσμίως. Είναι άτομο non binary, που δεν αυτοαναγνωρίζεται στο δίπολο του φύλου και μέλος του κινήματος ΛΟΑΤΚΙ+. Σήμερα ζει στη Σεβίλη και μετέχει στη La Transicionera, συλλογικότητα που επιδιώκει την κοινωνικο-οικονομική μετάβαση.
Πηγή:efsyn
