Το νέο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι στον τομέα της ασφάλειας | Του Παύλου Χρήστου

Το νέο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι στον τομέα της ασφάλειας

Του Παύλου Χρήστου Γεν. Γραμματέα του Ελληνορωσικού Συνδέσμου.

Οι μετεξελίξεις στην Ευρώπη που σημειώνονται εδώ και λίγα χρόνια έχουν οδηγήσει, στον τομέα της ασφάλειας, στην αναθεώρηση πολλών μέχρι τώρα  αρχών ή τουλάχιστον σε απαιτήσεις για αναθεώρηση. Η Δύση θα μπορούσε να μειώσει τη στρατιωτική της ετοιμότητα, να μειώσει τον αριθμό των στρατευμάτων της, σε μεγάλο βαθμό και να μειώσει τις αμυντικές δαπάνες.

Υπάρχουν ζητήματα, τα οποία έμμεσα ή άμεσα, επηρεάζουν τα θέματα ασφαλείας. Το πρώτο και το πιο εμφανές, είναι η ανάγκη διατήρησης στρατιωτικής ισχύος, η οποία θα συνεχίσει να παίζει σημαντικό ρόλο στην Ευρώπη. Το δεύτερο, είναι η κοινή άποψη ότι θα υπάρξουν νέες συγκρούσεις, στις οποίες θα εμπλακούν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα αλλά το ΝΑΤΟ δεν θα έχει τη βούληση να ενεργήσει. Για το λόγο αυτό, θα είναι φρόνιμο να αναπτυχθεί μια ευρωπαϊκή δυνατότητα συνολικής ενέργειας, δηλαδή η Ευρώπη να αποκτήσει δυνατότητα συλλογικής ασφαλείας. 

Για την προώθηση της ιδέας αυτής έχει υιοθετηθεί η άποψη ότι μια ενωμένη Ευρώπη χωρίς στοιχεία ασφαλείας και άμυνας, θα είναι ελλιπής. Το πρόβλημα με αυτή την ιδέα είναι ότι απαιτείτο εκ προοιμίου η Ενωμένη Ευρώπη και ο πλήρης καθορισμός αυτής της Ένωσης. Η διαφωνία που ξέσπασε σχετικά με τη συμφωνία του Μάαστριχ, προκλήθηκε από αυτή την ίδια τη συμφωνία. Κύρια αιτία είναι η έλλειψη αποδοχής του είδους της Ένωσης που έπρεπε να επιτευχθεί. Η τρίτη και κάπως εκπληκτική εξέλιξη ήταν ότι πέρα από την κρίση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, βαθιές πολιτικές κρίσεις φαίνεται ότι αρχίζουν να εμφανίζονται στις περισσότερες δυτικές δημοκρατίες. Σε όλες αυτές τις χώρες συμβαίνει μια κλιμακούμενη απομάκρυνση των ψηφοφόρων των παραδοσιακών κομμάτων και βεβαίως καθίσταται εμφανής η νέα classe politique. Οι αδιάφοροι ψηφοφόροι παραμένουν μακριά από τα πολιτικά δρώμενα ή έχουν αρχίσει να κινούνται προς τα άκρα του πολιτικού φάσματος. Το πλέον πιθανό είναι ότι πρόκειται για πρόβλημα με βαθιές ρίζες το οποίο αργά ή γρήγορα θα έρθει στην επιφάνεια. Ένα τέταρτο στοιχείο είναι ότι οι ΗΠΑ δεν αποφάσισαν να απομακρυνθούν άμεσα από την Ευρώπη. Παρακολουθούν στενά τα δρώμενα και απλώς με την νέα δομή του ΝΑΤΟ επιβραδύνουν ελεγχόμενα το χρόνο αποχώρησής τους αφού δεν έχουν ακόμα αποφασίσει ποιος θα μπορούσε να παίξει άντ’ αυτών το ρόλο του “περιφερειάρχη” στην Ευρώπη. 

Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο η ευρωπαϊκή πολιτική ασφαλείας, μπορεί να αναπτυχθεί. Από την άποψη των προβλημάτων και των αβεβαιοτήτων, μια προσεκτική ανάλυση είναι αυτό που απαιτείται. Συνεχίζονται ακόμη οι συζητήσεις για τη δομή της ευρωπαϊκής ασφάλειας, μιας κοινής ευρωπαϊκής ασφάλειας και αμυντικής πολιτικής, ακόμα και μιας “νέας τάξης πραγμάτων”. Αυτές οι ιδέες γεννήθηκαν στο διάστημα μεταξύ της πτώσης του τείχους του Βερολίνου το Νοέμβριο του 1989 και του πολέμου στον Κόλπο, το Φεβρουάριο του 1991. Τα νέα προβλήματα που εμφανίστηκαν, επιβάλλουν μία γρήγορη αλλαγή στην ισχύουσα τάξη πραγμάτων του ευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας.

Στο μεταμοντέρνο περιβάλλον ασφάλειας της Ευρώπης συνυπάρχουν τέσσερα μοντέλα ασφάλειας:

α. Οι κοινότητες ασφάλειας (ΝΑΤΟ και ΕΕ). Οι μέχρι σήμερα ρυθμίσεις των σχέσεών τους δίνουν τη δυνατότητα στο ΝΑΤΟ –σε μια πλουραλιστική κοινότητα ασφάλειας– να έχει τον πρώτο λόγο σε θέματα άμυνας, με την παραδοσιακή έννοια του όρου, αλλά και ασφάλειας. Αντίθετα η ΕΕ –μια ομογενοποιημένη κοινότητα ασφάλειας– λειτουργεί συμπληρωματικά προς το ΝΑΤΟ, αν και στο άμεσο μέλλον, στο βαθμό που θα αποκτήσει τις αναγκαίες και κατάλληλες στρατιωτικές δυνατότητες, θα μπορεί να λειτουργεί και με μια σχετική αυτονομία σε ορισμένου τύπου επιχειρήσεις ασφάλειας

β. Συνεργασιακές ρυθμίσεις ασφάλειας. Πρόκειται για θεσμοθετημένους ή μη σχηματισμούς χωρών οι οποίοι έχουν δημιουργηθεί γύρω από τις κοινότητες ασφάλειας. Αυτές οι χώρες αλληλεξαρτώνται μέσα από μια στρατιωτική και αμυντική συνεργασία η οποία διαμορφώνεται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο συνεργασιακών ρυθμίσεων ασφάλειας, και επομένως οι στρατιωτικές συγκρούσεις μεταξύ των μελών τους είναι σπάνιες. Οι εταίροι σε αυτού του είδους τις ρυθμίσεις δεν έχουν ίδιες εγγυήσεις για την άμυνά τους, όπως τα μέλη των κοινοτήτων ασφάλειας. Οι σημαντικότερες ρυθμίσεις ασφάλειας αυτού του είδους περιλαμβάνουν: τον Μεσογειακό Διάλογο, το πρόγραμμα Σύμπραξη για την Ειρήνη (PfP), την Πρωτοβουλία Συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης (ICI), την Πρωτοβουλία της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (SEEI), το Συμβούλιο του ΝΑΤΟ – Ουκρανίας (NUC), το Συμβούλιο ΝΑΤΟ – Ρωσίας (NRC), το Συμβούλιο Ευρωατλαντικής Σύμπραξης (EAPC), τη Διαδικασία της Βαρκελώνης –η οποία αναμένεται να ενσωματωθεί στην υπό σύσταση Μεσογειακή Ένωση–, την Πολιτική Γειτονίας της ΕΕ κ.λ.π.

γ. Συλλογικές διευθετήσεις ασφάλειας (ΟΗΕ και ΟΑΣΕ). Πρόκειται για πολύ εξεζητημένα καθεστώτα ασφάλειας τα οποία θεμελιώνονται πάνω στην προσδοκία κατανόησης της προτεραιότητας των συμφερόντων της διεθνούς κοινωνίας –είτε ως συνόλου είτε σε ευρύτερη περιφερειακή βάση, όπως ο ΟΑΣΕ– απέναντι στα συμφέροντα ενός εθνικού κράτους και των συμμάχων του. Τα πλέον καθοριστικά σημεία της παράδοσης της συλλογικής ασφάλειας περιλαμβάνουν την επιθυμία της αποφυγής ομαδοποιήσεων σε αντιτιθέμενα στρατόπεδα και την άρνηση χάραξης διαχωριστικών γραμμών οι οποίες αποκλείουν ορισμένα κράτη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι συλλογικές διευθετήσεις ασφάλειας να πρέπει να αποδέχονται τις διαφορετικές αξίες των συμμετεχόντων μελών – γεγονός που ισχύει εν μέρει για τις συνεργασιακές ρυθμίσεις ασφάλειας, αλλά αποκλείεται στις κοινότητες ασφάλειας.

δ. Πλέγματα ασφάλειας. Πρόκειται για καθεστώτα συνεργασιακής ασφάλειας επικεντρωμένα στην περιφερειακή συνεργασία χωρών με πιθανόν διαφορετικούς θεσμικούς προσανατολισμούς. Τα τελευταία χρόνια τέτοια πλέγματα ασφάλειας έχουν εμφανισθεί στη Βαλτική, τη Μαύρη Θάλασσα, στα Βαλκάνια κ.α. Υπό το καθεστώς αυτό, μια ομάδα κρατών των οποίων οι πρωταρχικοί προσανατολισμοί ασφάλειας βρίσκονται αρκετά κοντά, αρχίζουν να συλλειτουργούν έτσι ώστε τα συμφέροντα ασφάλειάς τους να μην διαχωρίζονται εύκολα.