φωτο@Nicolas Poussin, Dance to the Music of Time, 1634
Μετάφραση/προλογισμός: Μιχάλης Θεοδοσιάδης και Γιώργος Κουτσαντώνης
Το βασικότερο που πρέπει να ειπωθεί για τον Ιταλό Τζιοβάνι Βοκάκιο (Giovanni Boccaccio/εξελληνισμένο Ιωάννης Βοκάκιος), που έζησε από το 1313 ως το 1375 μ.Χ στην Φλωρεντία, είναι ότι ήταν ένας πραγματικά μεγάλος ουμανιστής της εποχής του. Και την εποχή εκείνη ουμανιστής σημαίνει κατά βάση γνώστης των λατινικών και των αρχαίων ελληνικών, επομένως των μεγάλων στοχαστών της αρχαιότητας. Ωστόσο ο Βοκάκιος δεν περιορίζεται σε αυτές τις μελέτες και διευρύνει τους ορίζοντές τους μελετώντας τη λαϊκή λογοτεχνία. Το ιδιαίτερα περίεργο και ευαίσθητο πνεύμα του τον οδηγεί σε πρωτότυπες χρήσεις του λόγου συνδυάζοντας αυτούς τους δυο φαινομενικά αντίθετους πόλους (την κλασική με την λαϊκή παιδεία). Με το έργο του πειραματίζεται νέους γλωσσικούς συνδυασμούς και υπό μια έννοια θέτει υπό αμφισβήτηση το «γλωσσικό ζήτημα» της εποχής που ήθελε τα λατινικά και τα αρχαία ελληνικά (μόνον αυτά τα δύο) να είναι σε θέση να εκφράσουν τα υψηλότερα και τα βαθύτερα νοήματα σε σχέση με την απλούστερη και λαϊκή γλώσσα που μπορεί να εκφράζει κυρίως χαμηλές, δεύτερες και χυδαίες έννοιες. Προϊόν αυτής της βαθιάς γνώσης της λαϊκής λογοτεχνίας είναι και το Δεκαήμερον (Decameron) μια συλλογή από εκατό (100) τολμηρές και πικάντικες ιστορίες που διηγούνται -δέκα ανά ημέρα- αντίστοιχα δέκα νέοι άνθρωποι (επτά κορίτσια και τρία αγόρια) που έχουν συγκεντρωθεί σε μια εγκαταλειμμένη εξοχική κατοικία, έξω από τη Φλωρεντία, κατά τη διάρκεια της μεγάλης πανούκλας στην Ιταλία, το έτος 1348. Το Δεκαήμερον δεν είναι μόνο ένα πραγματικό εγκώμιο της ζωής, μια αιώνια νοητική αναβολή και απώθηση του θανάτου, αλλά όπως θα δούμε -στην μετάφραση που ακολουθεί- είναι και μια σωτήρια συνταγογράφηση που έχει πράγματα να μας πει ακόμη και σήμερα όπου τα πρωτόκολλα αντιμετώπισης των επιδημιών και η ανάπτυξη της επιστήμης (ειδικά της ιατρικής) έχει φτάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα. Ο Βοκάκιος ερχόμενος σε επαφή με την πραγματικότητα, δηλαδή τον μέσο/απλό συνάνθρωπο και την λαϊκότητά του, καταφέρνει να συμβουλέψει με αγάπη και ουμανισμό γνωρίζοντας καλά τόσο τις ανθρώπινες αρετές, όσο και τις πλέον χυδαίες και ελαφρές εκφάνσεις του, δηλαδή όλα εκείνα που από πάντα και για πάντα θα γεννάει ο ανθρώπινος νους.
– – – / – – –
Άρθρο του Andre Spicer, για το New Statesman
Με την εξάπλωση του κορωνοϊού (Covid-19) προτείνονται συνεχώς συμβουλές. Η παρακάτω συμβουλή είναι σημαντική, αν και από ό,τι φαίνεται θα φέρει περισσότερες ταλαιπωρίες στη ζωή μας και περαιτέρω απομόνωση. Ωστόσο, το Δεκαήμερον είναι μια πραγματική πηγή συμβουλών που μας παρέχει έναν άλλο τρόπο αντιμετώπισης της πανδημίας.
Το Δεκαήμερον είναι έργο του Ιταλού αναγεννησιακού συγγραφέα, Βοκάκιου, και τοποθετείται χρονικά αμέσως μετά το ξέσπασμα της πανώλης στη Φλωρεντία το 1348. Η ασθένεια κατέστρεψε την πόλη, μειώνοντας τον πληθυσμό κατά περίπου 60%. Ο Βοκάκιος περιέγραψε πως οι Φλωρεντινοί «πέθαιναν νεκροί σε ανοιχτούς δρόμους, τόσο κατά τη διάρκεια της μέρας όσο και τη νύχτα, ενώ πολλοί άλλοι, αν και πέθαιναν μέσα στα σπίτια τους, τραβούσε την προσοχή των γειτόνων τους η έντονη δυσοσμία που ανάβλυζε από τη σήψη των πτωμάτων». Οι κοινωνικοί δεσμοί κατέρρευσαν καθώς «η μάστιγα αυτή εξέθρεψε τόσο μεγάλο φόβο στις καρδιές των ανδρών και των γυναικών που αδελφοί εγκατέλειπαν τα αδέλφια τους, θείοι τους ανιψιούς τους, και αδελφές τους αδελφούς» ενώ «οι πατέρες και οι μητέρες αρνήθηκαν να προσφέρουν νοσηλεία και να βοηθήσουν τα παιδιά τους». Ορισμένοι απομονώθηκαν στα σπίτια τους, ενώ άλλοι σχημάτιζαν ομάδες και διέσχιζαν την πόλη αναζητώντας πολυήμερα γλέντια. Όπως αναφέρεται στο Δεκαήμερον, δέκα φίλοι αφήνουν τη Φλωρεντία για μια ερημωμένη βίλα στην ύπαιθρο. Κατά την άφιξή τους στο αγροτικό «ειδύλλιο», περνούν τις μέρες τους διηγούμενοι διασκεδαστικές και συχνά πικάντικες ως αχρείες ιστορίες.
Σήμερα, βλέπουμε το Δεκαήμερον απλά σαν μια συλλογή από διασκεδαστικές ιστοριούλες που αξίζει να τις κρατάμε στο προσκέφαλο για μια περιστασιακή ανάγνωση. Τον 14ο αιώνα, όμως, αυτό ήταν ένα είδος πραγματικής κοινωνικής συνταγογράφησης. Σύμφωνα με τον Martin Marafiot (από το πανεπιστήμιο Pace), η συνταγή του Βοκάκιου συνθέτει μια πολύ καλή «αφηγηματική μέθοδο προφύλαξης» σε περιπτώσεις επιδημιών. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια σειρά από ιστορίες οι οποίες κατά κάποιον τρόπο μας «προστατεύουν». Προκειμένου να γλυτώσουμε από τις συνέπειες της επιδημίας, μπορούμε μαζί με μια ευχάριστη παρέα από φίλους να εγκαταλείψουμε τις πόλεις, προσπαθώντας παράλληλα να δημιουργήσουμε ένα κλίμα καλής διάθεσης λέγοντας διασκεδαστικές ιστορίες. Μέσα από ένα μείγμα κοινωνικής απομόνωσης και ευχάριστων δραστηριοτήτων, οι δέκα φίλοι κατάφεραν να επιβιώσουν κατά τη διάρκεια των χειρότερων ημερών της επιδημίας.
Αυτή η συνταγή του Βοκάκιου άντλησε την έμπνευση της από μια σειρά μεσαιωνικών εγχειριδίων με συμβουλές. Αυτό που πρότεινε ο Tomasso del Garbo (ένας από τους πιο γνωστούς ιατρούς της Φλωρεντίας εκείνη την εποχή) κατά τη διάρκεια μιας έξαρσης πανούκλας ήταν η αποφυγή κάθε σκέψης σχετικής με το θάνατο. Προέτρεπε τους ανθρώπους να συγκεντρώνονται σε έναν όμορφο κι ευχάριστο κήπο και να «καταφεύγουν στο τραγούδι, σε παιχνίδια και να διηγούνται ευχάριστες ιστορίες που δεν εξαντλούν το σώμα, αυτά μαζί με πολλές άλλες ωραίες ασχολίες που φτιάχνουν τη διάθεση». Σε ένα άλλο βιβλίο με χρήσιμες συμβουλές της εποχής, ο Ιταλός θεολόγος Nicolas di Burgo συνέστησε στους ανθρώπους να «ελέγχουν το φόβο, το θυμό, τη θλίψη, την υπερβολική αγωνία, τις βαριές σκέψεις, και πολλά παρόμοια πράγματα. Τους συμβούλευε να είναι χαρούμενοι, να έχουν καλή διάθεση, να ακούν νανουρίσματα, ιστορίες και μελωδίες».
Η συνταγή του Βοκάκιου μπορεί σήμερα να φαίνεται ξεπερασμένη, καθότι δεν ανταποκρίνεται στον τρόπο με τον οποίο σήμερα αντιμετωπίζουμε τη διάδοση των επιδημιών. Παρ ‘όλα αυτά, πρόσφατες μελέτες στην κοινωνική επιδημιολογία υποδηλώνουν ότι η σκέψη του Βοκάκιου μπορεί ακόμη και σήμερα να έχει κάτι να μας πει. Συνιστώντας τους ανθρώπους να αποφεύγουν την πόλη, ο Βοκάκιος στην ουσία συντάσσεται με την πολιτική και τις οδηγίες που προτείνουν οι εμπειρογνώμονες της δημόσιας υγείας, αυτό δηλαδή που ονομάζουμε κοινωνική απομόνωση. Επιπλέον, ο Βοκάκιος είχε καταλάβει τη σημασία αυτού που σήμερα αποκαλούμε τώρα «ευεξία». Οι καραντίνες μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ψυχική υγεία. Μία μελέτη διαπίστωσε ότι περίπου το 30% των ανθρώπων που απομονώθηκαν -κατά τη διάρκεια της εξάπλωσης του Sars-2003 στο Τορόντο- υπέφεραν στη συνέχεια από κατάθλιψη ή από μετατραυματική αγχώδη διαταραχή. Αυτό οφειλόταν κυρίως στην αίσθηση απομόνωσης και στον κοινωνικό στιγματισμό. Η διήγηση ιστοριών μπορεί να μας βοηθήσει να απομακρύνουμε αυτά τα θλιβερά συναισθήματα.
Η πίστη του Βοκάκιου στην θεραπευτική ιδιότητα της διήγησης ιστοριών υποστηρίζεται από δεκάδες μελέτες που ερευνούν τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει στην υγεία μας. Ο James Pennebaker του Πανεπιστημίου του Τέξας, μετά από ανάλυση παρόμοιων ερευνών, κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: «όταν οι άνθρωποι εκφράζουν τα ταραγμένα τους συναισθήματα με λέξεις, η σωματική και ψυχική τους υγεία βελτιώνεται σημαντικά». Παρότι οι ιστορίες μπορεί να μην μας προστατεύουν από έναν ιό, μπορούν όμως να μας προστατεύσουν από τα αρνητικά συναισθήματα και τις συναφείς με αυτά επιπτώσεις που προξενούν οι επιδημίες. Επιπλέον, ο Βοκάκιος είχε κατανοήσει τον κρίσιμο ρόλο αυτού που σήμερα ονομάζουμε «κοινωνική δικτύωση» σε περιόδους κρίσης της δημόσιας υγείας. Για παράδειγμα, μια μελέτη του Nicolas Christakis (2010) διαπίστωσε ότι οι προπτυχιακοί φοιτητές στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ με υψηλό κύκλο δικτύωσης εμφάνιζαν υψηλότερες πιθανότητες να νοσήσουν από γρίπη, σε αντίθεση με τους φοιτητές που δεν ήταν ιδιαίτερα δικτυωμένοι. Ως εκ τούτου, τα αναπτυγμένα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία μας. Από την άλλη, ταυτόχρονα η κοινωνική δικτύωση μπορεί να μας βοηθήσει σε περίπτωση που όντως νοσήσουμε. Μια μελέτη της κλινικής ψυχολόγου Kitty Wu πάνω σε κοινωνικά δικτυωμένους ανθρώπους που είχαν τεθεί σε καραντίνα κατά τη διάρκεια της επιδημίας του Sars-2003 στο Χονγκ Κονγκ, διαπίστωσε ότι όσο περισσότερο αυξάνονταν η δικτύωση τόσο μειώνονταν οι πιθανότητες μετατραυματικών διαταραχών και άγχους. Ο Βοκάκιος, πριν 750 χρόνια, το γνώριζε αυτό καλά: η ασθένεια συχνά μας οδηγεί στην απομόνωση· η πλήρης απομόνωση, ωστόσο, μας οδηγεί σε απόλυτη δυστυχία.
Οι περισσότεροι από εμάς δεν διαθέτουν εξοχικό στην ύπαιθρο ώστε να καταφύγουν εκεί. Βέβαια, υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους η συμβουλή του Βοκάκιου παραμένει επίκαιρη. Το Δεκαήμερον μας υπενθυμίζει ότι η υποστήριξη των συνανθρώπων μας είναι ιδιαίτερα σημαντική προκειμένου να ανταπεξέλθουμε εν μέσω μιας κρίσης δημόσιας υγείας. Αντί να μας καταβάλει συνάμα και μια επιδημία του φόβου, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν κοινά πράγματα τα οποία βελτιώνουν τη διάθεσή μας και ανεβάζουν το πνεύμα μας, όπως για παράδειγμα, το παιχνίδι, η μουσική και η διήγηση. Αυτές οι δραστηριότητες όχι μόνο βελτιώνουν την ευεξία μας, αλλά και μας συνδέουν με άλλους.
Αυτό που μας διδάσκει η Τοσκάνη του 14ου αιώνα φαίνεται πως γίνεται κατανοητό και στην Κίνα του 21ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια της περιόδου όπου επιβλήθηκαν από το κράτος πολιτικές απομόνωσης, όταν κάποιες κινεζικές πόλεις έγιναν απροσπέλαστες λόγω του κορωνοϊού, οι κάτοικοι αναζητούσαν νέους τρόπους σύνδεσης με τους άλλους ανθρώπους. Έτσι προέκυψαν, οnline κοινότητες βιβλίων και φόρουμ μαγειρέματος, dJs που οργανώνουν παραστάσεις τις οποίες μπορεί κανείς να παρακολουθήσει διαδικτυακά, ενώ άνθρωποι μετέτρεψαν τα διαμερίσματά τους σε αυτοσχέδια νυχτερινά κέντρα. Το βράδυ, οι κάτοικοι των εργατικών κατοικιών κλείνουν τα παράθυρά τους και τραγουδούν: “Wuhan jianyou” (που απλουστευμένα σημαίνει: «συνεχίζουμε τον αγώνα»). Τέτοιες δραστηριότητες μας υπενθυμίζουν τη σημασία της δικτύωσης όταν είμαστε κοινωνικά απομονωμένοι. Σίγουρα οι εμπειρίες που αποκομίζουμε εδώ είναι πολύ καλύτερες σε σχέση με αυτές που ενός απομονωμένου Κινέζος κατά τη διάρκεια της επιδημίας του Covid-19, ο οποίος ήταν αναγκασμένος να περάσει τις μέρες του τρέχοντας έναν πολύ σκληρό μαραθώνιο μέσα στο μικρό του διαμέρισμα.
ΠΗΓΗ: respublica.gr
