Ένας από τους συνηθέστερους λόγους που οι άνθρωποι παγιδεύονται σε επιβλαβείς δυναμικές σχέσεων είναι ότι οι συμπεριφορές που τις διαιωνίζουν είναι μαθημένες.
Από μικρή ηλικία, εσωτερικεύουμε —χωρίς να το καταλαβαίνουμε— μαθήματα για την αγάπη και την επικοινωνία μέσα σε μια σχέση. Παρατηρούμε πώς αλληλεπιδρούν οι γονείς μας και, ακόμη κι αν η σχέση τους απέχει πολύ από το υγιές, συχνά αρχίζουμε να τη θεωρούμε ως το τι «κανονικά» πρέπει να είναι μια σχέση. Και, δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι καταλήγουν να επαναλαμβάνουν αυτά τα μοτίβα αργότερα στη ζωή τους, χωρίς δεύτερη σκέψη για τις συνέπειές τους.
Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι ορισμένες από αυτές τις μαθημένες συμπεριφορές μπορεί να είναι απερίγραπτα βλαβερές. Οι άνθρωποι μπορεί —έστω και αθέλητα— να φέρονται στους συντρόφους τους με τρόπους που είναι επιζήμιοι, χωρίς ποτέ να καταλαβαίνουν πραγματικά το γιατί. Και, όταν έρχονται αντιμέτωποι, μπορεί απλώς να το απορρίψουν με δικαιολογίες όπως: «Έτσι λειτουργούν οι σχέσεις, είσαι υπερευαίσθητος/η» ή «Οι γονείς μου το έκαναν όλη την ώρα και μια χαρά είναι».
Ακολουθούν δύο από πολλές επιβλαβείς μαθημένες συμπεριφορές που συχνά εμφανίζονται στις σχέσεις. Αν ο/η σύντροφός σου συνεχίζει να τις επιδεικνύει παρά τις αντιρρήσεις σου, τότε ίσως να μην έχει πραγματικά το συμφέρον σου στην καρδιά του/της.
-
Η «τιμωρία της σιωπής» (Silent Treatment)
Η τιμωρία της σιωπής είναι ίσως μία από τις πιο συνηθισμένες μορφές «σχέσης-ως-τιμωρία», αλλά είναι και μία από τις πιο επιβλαβείς. Οι σύντροφοι μπορεί να επιλέξουν την τιμωρία της σιωπής αποσύροντας σκόπιμα τον εαυτό τους από την επικοινωνία με τον άλλον. Αγνοούν μηνύματα και αρνούνται να εμπλακούν, ή μπορεί ακόμη και να παραμένουν εντελώς σιωπηλοί ενώ βρίσκονται παρόντες.
Σε αντίθεση με το να πάρεις χώρο για να ηρεμήσεις —που είναι μια πολύ πιο υγιής στρατηγική— η τιμωρία της σιωπής χρησιμοποιείται ειδικά για να κάνει τον άλλο σύντροφο να νιώσει ανασφάλεια. Το μήνυμα πίσω από την τιμωρία της σιωπής είναι συνήθως: «Έκανες κάτι λάθος και τώρα θα σε κάνω να πληρώσεις περιορίζοντας την πρόσβασή σου σε μένα».
Για πολλούς, αυτή η τακτική μαθαίνεται από πολύ μικρή ηλικία. Ως παιδιά, μπορεί να μεγάλωσαν βλέποντας τον έναν γονέα να «παγώνει» τον άλλον μέχρι να ζητήσει συγγνώμη. Ή, ακόμη χειρότερα, οι γονείς τους ίσως να τους τιμωρούσαν με παρόμοιο τρόπο, αποσύροντας την τρυφερότητα και αρνούμενοι οποιαδήποτε επικοινωνία.
Δυστυχώς, αυτά τα μοτίβα είναι πιθανό να επανεμφανιστούν στις μετέπειτα ερωτικές τους σχέσεις στην ενήλικη ζωή —συνήθως ασυνείδητα— καθώς μπορεί να είναι το πρώτο πράγμα που έμαθαν για το πώς να διαχειρίζονται τη σύγκρουση.
Ανεξάρτητα από το αν είναι ή όχι η πρόθεσή τους, η τιμωρία της σιωπής μπορεί να είναι απίστευτα επιζήμια για τον/την αποδέκτη/ρια. Κλασική έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Group Processes & Intergroup Relations δείχνει ότι η τιμωρία της σιωπής μπορεί να απειλήσει ορισμένες από τις πιο θεμελιώδεις ανάγκες μας ως κοινωνικών όντων: την ανάγκη μας για ανήκειν, για αυτοεκτίμηση, για έλεγχο και για μια ουσιαστική ύπαρξη.
Η ίδια σου η αίσθηση αξίας τίθεται σε κίνδυνο όταν οι άλλοι αρνούνται να σε αναγνωρίσουν. Παρά το ότι βρίσκονται δίπλα σου, αυτό μπορεί να πυροδοτήσει ένα πολύ βαθύ αίσθημα εγκατάλειψης. Αυτή η ψυχολογική αίσθηση ερήμωσης θα είναι ακόμη πιο οδυνηρή όταν προέρχεται από κάποιον με τον οποίο υποτίθεται ότι νιώθεις ασφάλεια.
Ένας/Μία στοργικός/ή σύντροφος, από την άλλη, θα προσέγγιζε τη σύγκρουση με πιο άμεσο τρόπο. Αν χρειάζεται λίγη σιωπή ή χρόνο για τον εαυτό του/της, δεν θα σε άφηνε/ε κρεμασμένο/η χωρίς πρώτα να σε ενημερώσει για τις ανάγκες του/της.
Θα κατέστηνε σαφές ότι χρειάζεται να απομακρυνθεί για μία ώρα, ή ακόμη και για μια μέρα, για να «καθαρίσει» το μυαλό του/της — αλλά θα διασφάλιζε επίσης ότι ξέρεις πως θα επιστρέψει σύντομα για να επιλύσετε το ζήτημα. Κατανοεί ακριβώς πόσο αγχωτικό είναι να σε αφήνουν στο σκοτάδι, γι’ αυτό και δεν θα σκεφτόταν ποτέ να στερήσει την επικοινωνία ως μορφή τιμωρίας.
-
Η εργαλειοποίηση της ευαλωτότητάς σου
Η ευαλωτότητα είναι αναγκαία πτυχή κάθε σοβαρής σχέσης. Όμως, όταν αφήνουμε έναν/μία σύντροφο να μπει στις ιδιωτικές μας φοβίες και ανασφάλειες, κάνουμε επίσης ένα αρκετά τρομακτικό άλμα εμπιστοσύνης. Προσφέρουμε μερικά από τα πιο εύθραυστα κομμάτια του εαυτού μας και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ελπίζουμε απεγνωσμένα ότι θα τα χειριστούν με φροντίδα.
Στα χειρότερα σενάρια —δηλαδή όταν ένας/μια σύντροφος εργαλειοποιεί αυτή την ευαλωτότητα— μπορεί να ανταποκριθεί στο άνοιγμά σου με τρόπους που μειώνουν ή απορρίπτουν όσα μοιράστηκες. Για παράδειγμα, μπορεί να του/της εξομολογηθείς μια ανασφάλεια ή έναν φόβο, μόνο και μόνο για να ακούσεις ότι «δεν είναι σοβαρό» ή να γίνει αντικείμενο χλευασμού.
Δυστυχώς, σύντροφοι που αντιδρούν με αυτούς τους πληγωτικούς τρόπους είναι συνήθως άτομα που έμαθαν από πρώτο χέρι ότι η ευαλωτότητα είναι επικίνδυνη. Σε νοικοκυριά όπου τα συναισθήματα απορρίπτονται ή χλευάζονται συστηματικά, τα παιδιά μαθαίνουν πολύ γρήγορα ότι το να μοιράζεσαι ό,τι νιώθεις είναι κάτι που πιθανότατα θα έχει κακό αποτέλεσμα. Άτομα που αντιμετωπίζονται έτσι κατ’ επανάληψη στην παιδική τους ηλικία μπορεί να «προγραμματιστούν» να διατηρήσουν αυτή την οπτική βαθιά μέσα στην ενήλικη ζωή τους.
Ωστόσο, όσο «φυσιολογικές» κι αν θεωρούν αυτά τα άτομα τις απόψεις τους για την ευαλωτότητα, ο πόνος που μπορούν να προκαλέσουν αυτές οι ιδεολογίες παραμένει αδιαμφισβήτητος. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Journal of Personality and Social Psychology επισημαίνει ότι η ευαλωτότητα σε κάθε είδους σχέση είναι ήδη από μόνη της στρεσογόνα.
Ακόμη και το πιο σίγουρο για τον εαυτό του άτομο μπορεί να ανησυχήσει μήπως θεωρηθεί πιο αδύναμο ή αξιολύπητο αφού ανοιχτεί σε κάποιον άλλον. Επιπλέον, οι συγγραφείς της μελέτης σημειώνουν ότι, ακόμη και όταν η ευαλωτότητα αντιμετωπίζεται θετικά, αυτός ο φόβος δεν υποχωρεί απαραίτητα αμέσως μετά. Πολλοί άνθρωποι διατηρούν αμφιβολίες για τη γνησιότητα του/της αποδέκτη/ριας, γεγονός που βρέθηκε ότι τροφοδοτεί περαιτέρω τον κύκλο της ανασφάλειας.
Έτσι, όταν η ευαλωτότητα συναντάται έστω και μία φορά με χλευασμό ή ακύρωση μέσα σε μια ερωτική σχέση, αυτή η ήδη φοβιστική διαδικασία θα έχει ακόμη πιο ολέθρια αποτελέσματα.
Ένας/Μία στοργικός/ή σύντροφος, αντίθετα, δεν θα αντιμετώπιζε την ευαλωτότητα ως οτιδήποτε λιγότερο από ιερή. Ακούει χωρίς κριτική και ανταποκρίνεται μόνο με τη μέγιστη διαβεβαίωση για να σου αποδείξει ότι το άνοιγμά σου είναι πάντα ασφαλές μαζί του/της. Είναι αυτονόητο, επίσης, ότι δεν θα εκμεταλλευόταν ποτέ σκόπιμα τα αντιληπτά «ελαττώματα» ή τις αδυναμίες σου.
Πηγή: Psychology Today
