Έφυγε σαν σήμερα πριν 9 χρόνια.
Απόσπασμα από ομιλία μου στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας, αφιερωμένο στη μνήμη του, την ίδια χρονιά:
Στην Άλλη θάλασσα ο Αγγελόπουλος λάβαινε υπόψη του τις παρατηρήσεις των ανθρώπων που διάβασαν το σενάριο και κατέληγε στα συμπεράσματά του.
Μία παρατήρησή μου δεν ήθελε να ακούσει, παρότι την επανέλαβα αρκετές φορές. Ο ήρωας στο τέλος της δικής του εκδοχής αυτοκτονεί.
Του έλεγα πως πρέπει να γυρίσει πίσω φορτωμένος τύψεις σαν τον Οιδίποδα, σαν τον Ορέστη και να επιζητήσει την κάθαρση· ταιριάζει με το κλίμα της ταινίας.
«Τέλος του παιχνιδιού», μου απαντούσε και άλλαζε τη συζήτηση.
Ποιου παιχνιδιού;
Όλων.
Πολιτικών, εθνικών, υπαρξιακών.
Και δεν ήταν καθόλου αισιόδοξος για το μέλλον του τόπου
.
Τα γραφεία μας βρίσκονται στα δύο άκρα της πλατείας Εξαρχείων.
Εγώ όταν τη διέσχιζα να πάω στο δικό του, η διαδρομή μού προκαλούσε μια περίεργη αισιοδοξία· κάτι καινούργιο είχα να ακούσω και κάτι καινούργιο με ωθούσε εκείνος να πω.
Η αντίστροφη δική του διαδρομή προς το δικό μου τού προκαλούσε κατάθλιψη και πείσμα για δημιουργία.
Είτε έτσι είτε αλλιώς το αποτέλεσμα προκαλούσε και στους δύο την ανάγκη για δύο τουλάχιστον ουίσκι προκειμένου να επανέλθουμε στη «φαντασιακή μας πραγματικότητα».
Μιλούσε αργά, απόλυτα και με σοφία, όπως όλοι όσοι πέρασαν ένα όριο ηλικίας και πολύ νωρίτερα έναν κάποιο Ρουβίκωνα και κατέκτησαν τη γνώση.
Όμως τόση απαισιοδοξία…
Το παράλογο που βίωνε τον είχε ενοχλήσει αφόρητα.
Περίμενε ή διαισθανόταν αυτό που του επεφύλασσε η μοίρα;
Δεν ξέρω, εγώ ούτε καν το φανταζόμουν κι ας εμφανίζονταν τυχαία σημάδια και καμπανάκια που τα αξιολογείς ή τα δαιμονοποιείς εκ των υστέρων.
Γιατί τόση δυσκολία στην εξεύρεση χρημάτων;
Γιατί ο άνθρωπος που έφτασε τον ελληνικό κινηματογράφο στα πέρατα της γης αναγκάστηκε να ξεκινήσει την τελευταία του ταινία εκ των ενόντων, όπως κάποιος πρωτοεμφανιζόμενος που αναζητά διαβατήριο στο κόσμο της Τέχνης;
Γιατί η πολιτεία και ο επί του πολιτισμού υπουργός αδιαφορούσε ακόμα και στο να τον συναντήσει;
Συχνή κατάληξη στις συζητήσεις μας ήταν: «Δεν έχουμε έλλειμμα χρημάτων, μα πολιτισμού και παιδείας».
Η μοίρα και οι θεοί βάλθηκαν να εξολοθρεύσουν αυτήν τη χώρα, πτωχεύοντάς την πρώτιστα πνευματικά και κατόπιν οικονομικά.
Αντί να φωτίσουν τους άφρονες και να μας απαλλάξουν απ’ αυτούς, αποφάνθηκαν πως θα μας σώσουν αν μας απαλλάξουν από τον Αγγελόπουλο.
Είναι και οι θεοί σαν τους πολιτικούς μας.
Η τελευταία μας συνάντηση:
Μου τηλεφωνούσε ζητώντας διάφορες πληροφορίες, κυρίως για τα πρόσωπα της ταινίας.
Μου ζήτησε το τηλέφωνο του Αχιλλέα Κυριακίδη και αν μου έρχεται στο νου κάποιος διανοούμενος που να μοιάζει και λίγο με επιχειρηματία.
Μετά από δύο ώρες του τηλεφώνησα και του είπα πως σκέφτηκα τον Τάσο Γουδέλη.
Ενθουσιάστηκε, αλλά είχε προλάβει να συμφωνήσει με τον Αχιλλέα και θα έψαχνε άλλο ρόλο για τον Τάσο.
Με πήρε μετά μια ώρα και μου ζήτησε το τηλέφωνο του Γουδέλη γιατί βρήκε ρόλο και γι’ αυτόν.
Ήθελε, όπως είπε, να μας απαθανατίσει όλους, κι εγώ θα υποδυόμουν έναν δημοτικό σύμβουλο στο τέλος του Γενάρη.
Την επομένη, προς το μεσημέρι, μου τηλεφώνησε η Φοίβη και μου είπε πως με θέλει ο Θόδωρος στις τέσσερις να παίξω, στην Εθνική Τράπεζα.
Πήγα και τον ρώτησα: «Δημοτικός σύμβουλος δεν μου είπες;»
«Και οι δημοτικοί σύμβουλοι πάνε στην Τράπεζα για συναλλαγή», μου απάντησε. «Καλά», είπα, «θα παίξω σε δύο σκηνές».
Με έβαλε μπροστά, σε περίοπτη θέση και με κοίταζε συνέχεια και επίμονα, χωρίς φυσικά κανένα λόγο.
Όταν τελειώσαμε με ρώτησε: «Τι έχεις να πεις;» «Πάμε καλά», του είπα κι έφυγα. Δεν ξαναμιλήσαμε, σε δυο μέρες τέλος του παιχνιδιού.
Γιατί, αφού θα έπαιζα σε δέκα μέρες, με φώναξε επειγόντως να κάνω και κάτι άλλο την επομένη;
Πήγα στο νοσοκομείο, τις ελάχιστες ώρες που έμεινε, χωρίς να πολυκαταλαβαίνω πού πάω και έφυγα, νομίζοντας πως πήγα σε κάποια κοινωνική υποχρέωση που δεν αφορούσε την Τέχνη και σε καμία περίπτωση τον Αγγελόπουλο.
Μετά μία ώρα η τηλεόραση ανακοίνωσε πως τελείωσε ο διάσημος σκηνοθέτης.
Την ταινία του σκέφτηκα…
Αλλά μόλις είχε αρχίσει.
Άρχισε από το τέλος, σκέφτηκα και πάλι.
Τα συνήθιζε ο Αγγελόπουλος τα μεγάλα φλας μπακ στην Ιστορία, γι’ αυτό και στην εκδήλωση που έγινε στο Μουσείο Μπενάκη, την μέρα των μεταθανάτιων γενεθλίων του, οι διοργανωτές ξεκίνησαν το αφιέρωμα από την τελευταία του δουλειά και κατέληξαν στην πρώτη.
Εγώ, μιλώντας, είπα ένα ψέμα: «Πως ο Θόδωρος κάνει ρεπεράζ για να βρει μια καλύτερη γωνία λήψης».
Φαντάζομαι πως ήταν αρκετοί αυτοί που κατάλαβαν πως έλεγα αλήθεια.
Την ημέρα της κηδείας άρχισα να κλαίω από το πρωί, ανόητα και αδικαιολόγητα, αφού δεν έκλαψα ποτέ σε κηδείες, ακόμα και στων γονιών μου.
Προσπαθώντας, αργότερα, να δικαιολογήσω την πράξη μου αυτή, δήλωσα πως δεν έκλαιγα για τον Αγγελόπουλο, αλλά για την Ελλάδα.
Πήγαινα προς το νεκροταφείο και στον δρόμο συνέβη κάτι κωμικοτραγικό.
Σε κάθε φανάρι έλεγα στον ταξιτζή να με ξαναπάει στα Εξάρχεια.
Αυτός, που κάτι είχε ακούσει από το ραδιόφωνο, με παρότρυνε πως δεν είναι σωστό να μην πάω.
Όμως εγώ δεν ήθελα να πάω και να νομιμοποιήσω τον παραλογισμό.
Πήγα…
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να πτωχεύσει μια χώρα, αν την έχει βάλει ο Θεός σημάδι…
Και ο Καμύ που λέγαμε, κάπως έτσι έφυγε.
Υ.Γ.: Την επόμενη ημέρα της τελευταίας μας συνάντησης και προηγούμενη της δικής του με τη μοίρα του τόπου, είχε πάει για ρεπεράζ με οδηγό τον γιο μου.
Για δέκα μέρες το αυτοκίνητο του μανιακού με την καθαριότητα Χρίστου ήταν γεμάτο λάσπες.
Στην ερώτηση της Έφης, απάντησε πως ήταν από τα παπούτσια του Αγγελόπουλου και δεν του έκανε καρδιά να το καθαρίσει.
