Γιώργος Ν. Οικονόμου*
Μέσα στον ορυμαγδό πληροφοριών και απόψεων για την εξέγερση του 1821 υπάρχουν και κάποιες περίεργες που προέρχονται από διανοουμένους του εθνικιστικού, θρησκευτικού, νεο-ορθόδοξου και θεολογικού χώρου.
Υποστηρίζουν ότι μέχρι το 1821 οι υποταγμένοι στο χριστιανικό Βυζάντιο και στην οθωμανική εξουσία, δηλαδή το χριστιανικό ποίμνιο του πατριάρχη, οι υπήκοοι του αυτοκράτορα και του σουλτάνου, ήταν ελεύθεροι και είχαν θεσμούς δημοκρατίας!
Αρα με την ίδρυση του νεοελληνικού ανεξάρτητου κράτους έχασαν την ελευθερία τους και έκτοτε έζησαν τα πιο ανελεύθερα χρόνια του ιστορικού τους βίου μέχρι σήμερα! Συνεπώς κακώς έγινε η εξέγερση το 1821! Στην παραδοξότητα αυτή χρειάζονται μερικές ιστορικές και πολιτικές διευκρινίσεις, δηλαδή τα αυτονόητα.
Με την κυριαρχία των Μακεδόνων το 338 π.Χ. και την ήττα των ελληνικών πόλεων, αυτές έχασαν την ανεξαρτησία και την ελευθερία τους και έκτοτε ήταν υπόδουλες. Επί πλέον οι Μακεδόνες κατήργησαν το δημοκρατικό πολίτευμα των Αθηνών, το οποίο δεν επανεμφανίστηκε ποτέ πια στην Ιστορία. Εν συνεχεία οι Ελληνες υποδουλώθηκαν στους κατακτητές Ρωμαίους μέχρι το 330 μ.Χ.
Κατόπιν η δουλεία τους συνεχίστηκε στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το γνωστό χριστιανικό Βυζάντιο, που άσκησε άγριες διώξεις εναντίον των Ελλήνων και κατήργησε κάθε τι ελληνικό (θρησκεία, παιδεία, φιλοσοφία) με αυτοκρατορικά διατάγματα και πατριαρχικές εγκυκλίους. Εμεινε μόνο η γλώσσα. Οι αυτοκράτορες, οι πατριάρχες και οι υπήκοοί τους ήταν και ονομάζονταν Ρωμαίοι χριστιανοί από την αρχή έως το τέλος. Το 1453 μ.Χ. υποδουλώθηκαν στους Οθωμανούς επί τέσσερις αιώνες.
Συνεπώς, η δουλεία διήρκεσε όχι μόνο τέσσερις αιώνες, όπως επικράτησε να λέγεται από την κυρίαρχη εθνικιστική-θρησκευτική ιδεολογία, αλλά 21 αιώνες! Αυτό είναι ένα στοιχείο βασικό της εγχώριας Ιστορίας που συγκαλύπτεται συνειδητώς ή ανεπιγνώστως. Είκοσι ένας αιώνες υποταγής και δουλείας. Ουδέν στοιχείο πραγματικής ελευθερίας υπήρξε στα χρόνια αυτά, ούτε δημοκρατία, ούτε πολιτικός βίος και πολιτική. Τα χωριά και οι πόλεις επί βυζαντινοκρατίας και οθωμανοκρατίας ήταν φορολογικές ενότητες και δεν είχαν καμία σχέση με δημοκρατία. Οι διοικητές τους ήταν εντολοδόχοι των αυτοκρατόρων και των Οθωμανών.
Εντολοδόχος τους ήταν και η Εκκλησία, που στην οθωμανοκρατία είχε προικιστεί με προνόμια από τον σουλτάνο για να ελέγχει και να κρατά υποταγμένους τους ραγιάδες. Οταν όμως είσαι υπό την απόλυτη εξουσία του χριστιανού αυτοκράτορα ή του Οθωμανού κατακτητή, υπό την εξουσία του κοτσάμπαση και της Εκκλησίας, είσαι ανελεύθερος, ραγιάς, υπακούς στις εντολές της εξουσίας, προσκυνάς, πληρώνεις τα χαράτσια και τη δεκάτη χωρίς διαμαρτυρία. Οταν δεν συμμορφώνεσαι, περνάς στην ανυπαρξία. Το μόνο που μπορείς να κάνεις για την αξιοπρέπεια και την ελευθερία σου είναι να ανέβεις στα βουνά ή να επαναστατήσεις.
Γι’ αυτό η εξέγερση του 1821 είναι πολύ σημαντική, διότι, μετά από 21 αιώνες συνεχούς και αδιάλειπτης ανελευθερίας, κάποιοι αποφασισμένοι εξεγέρθηκαν και αγωνίστηκαν για την ελευθερία. Μέσα από το σκότος και τον ραγιαδισμό αυτοσυγκροτήθηκε ένα πολιτικό υποκείμενο που απαίτησε ελευθερία και πήρε τα όπλα. Πριν όμως υπήρξε μια πολύχρονη προετοιμασία από πολλές πλευρές.
Κατ’ αρχάς από τα διάφορα παροικιακά κέντρα με τους εμπόρους και τους καραβοκύρηδες, τους κλέφτες και τους οπλαρχηγούς στα βουνά, τον νεοελληνικό Διαφωτισμό από τον 18ο αι. και κορυφαίους τον Ρήγα, τον Κοραή, τον Παμπλέκη κ.ά., την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας το 1814. Η τελευταία όρισε την έναρξη της επανάστασης, που έγινε στις 24 Φεβρουαρίου 1821 με αρχηγό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τον θρυλικό Ιερό Λόχο. Μετά από έναν μήνα κήρυξαν την επανάσταση περιοχές της Πελοποννήσου και της Ρούμελης με σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος».
Η εξέγερση δημιούργησε έναν διεθνή αντίκτυπο και ένα κύμα φιλελληνισμού, ειδικώς μετά την ηρωική πτώση του Μεσολογγίου, καθώς επίσης την υποστήριξη των τριών Μεγάλων Δυνάμεων, Βρετανίας, Γαλλίας, Ρωσίας, προφανώς και για τα δικά τους συμφέροντα. Αυτές συνέβαλαν αποφασιστικά στην ήττα των Οθωμανών στο Ναβαρίνο σε μία κρίσιμη στιγμή που η επανάσταση χανόταν με τη νικηφόρα προέλαση του Ιμπραήμ σε Πελοπόννησο και Ρούμελη. Χρειάστηκαν πάνω από οκτώ έτη μαχών και διπλωματικών αγώνων για να απελευθερωθούν και να αποκτήσουν ανεξάρτητη υπόσταση οι υπόδουλοι, οριστικώς το 1830.
Ομως δεν απελευθερώθηκαν από τις άλλες δύο εξουσίες, τους κοτσαμπάσηδες και την Εκκλησία, και επί πλέον απέκτησαν οικεία βουλήσει την απόλυτη μοναρχία, απεμπολώντας τα φιλελεύθερα Συντάγματα που είχαν εγκρίνει οι πρώτες εθνοσυνελεύσεις. Δεν υπήρχαν οι δυνάμεις -υλικές, πνευματικές, ηθικές, πολιτικές- για να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία. Ομως στη μακρά πορεία των διακοσίων ετών έγιναν αρκετές κινητοποιήσεις που κατάφεραν την απόκτηση δικαιωμάτων και ελευθεριών, που δεν υπήρχαν πριν από το 1821 για 21 αιώνες.
* διδάκτορα Φιλοσοφίας
