Ο
καθηγητής Τάκης Νικολόπουλος και ο επίκουρος καθηγητής Δημήτρης
Καπογιάννης, αμφότεροι διδάσκοντες του μαθήματος Κοινωνική και
Αλληλέγγυα Οικονομία στο Τμήμα Διοίκησης Κοινωνικών-Συνεταιριστικών
Οργανώσεων στο ΤΕΙ Μεσολογγίου, στο παρόν έργο αναλαμβάνουν ένα δύσκολο
θεωρητικό έργο. Να μας εισαγάγουν σε μια σειρά όρους που εισέβαλαν στη
ζωή μας μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, να τους διευκρινίσουν
με όσο το δυνατόν πιο εύληπτο αλλά ταυτόχρονα αναλυτικό τρόπο και να
τους εντάξουν στο πολύ ευρύτερο πλαίσιο της οικονομικής και πολιτικής
επιστήμης. Να τους δώσουν δηλαδή υπόσταση και αξιακό περιεχόμενο.
Οι
δύο κύριοι όροι τους οποίους εξετάζουν οι συγγραφείς είναι η
«αλληλέγγυα οικονομία» και η «κοινωνική οικονομία» (αλλιώς «συνεργατική»
ή «συμμετοχική» οικονομία), τους οποίους αντιπαραθέτουν, προκειμένου να
αναλύσουν σε βάθος μέσω συγκριτικής μελέτης με άλλους σχετικούς, όπως ο
τρίτος τομέας, η κοινωνία των πολιτών, ο εθελοντισμός, η αειφόρος ή
βιώσιμη ανάπτυξη, κ.ά. Πρόκειται για νεότευκτους όρους, με τους οποίους
οι δύο πρώτοι συναντιούνται, τέμνονται, αλλά δεν ταυτίζονται.
Πέρα από το δημόσιο και το ιδιωτικό
Πριν
όμως τοποθετηθούν οι όροι μέσα στον σύγχρονο γαλαξία των μορφών που
λαμβάνει η οικονομία στον δυτικό κόσμο, οι δύο συγγραφείς πράττουν το
αυτονόητο: αντιπαραθέτουν τους όρους με τα δύο κύρια μορφώματα
οικονομικής δραστηριότητας που γνώρισε η ανθρωπότητα μετά τη Βιομηχανική
Επανάσταση: τον ιδιωτικό τομέα και τον δημόσιο. Το πρώτο πράγμα με το
οποίο καταπιάνονται είναι να εξετάσουν αν η αλληλέγγυα/κοινωνική
οικονομία είναι συμβατή με τις προτεραιότητες της ανάπτυξης και της
μεγέθυνσης που χαρακτηρίζουν κάθε καπιταλιστική οικονομία. Εξετάζουν,
επίσης, το αν οι μορφές αυτές οικονομικής δραστηριότητας εντάσσονται
στις μεταρρυθμιστικές στρατηγικές επιβίωσης του καπιταλισμού – έχει
χρησιμοποιήσει πολλές και με ιδιαίτερη μάλιστα επιτυχία στους δύο και
κάτι αιώνες παρουσίας του. Μέσα από αυτή την αντιπαράθεση, οι συγγραφείς
επιχειρούν όχι μόνο να ξεδιαλύνουν το νέφος που υπάρχει σχετικά με την
αλληλέγγυα/κοινωνική οικονομία ή ακόμα και τα… κουσούρια που της
προσάπτουν ορισμένοι αυστηροί κριτές. Ταυτόχρονα, σκιαγραφούν με
λεπτομέρεια και επιστημονική επάρκεια τα κύρια και μοναδικά
χαρακτηριστικά της.
Η
αλήθεια είναι ότι οι εννοιολογικές διασαφηνίσεις είναι απαραίτητες, όχι
μόνο διότι οι όροι είναι σχετικά νέοι στην ελληνική πολιτική γραμματεία
(αν και δεν θα έπρεπε, σε μια χώρα με παράδοση στο συνεταιρισμό…), αλλά
και διότι οι όροι είναι πράγματι σύνθετοι. Όπως υποστηρίζουν οι
συγγραφείς, τα μορφώματα του τρίτου τομέα της οικονομίας (οι δύο πρώτοι
είναι ο ιδιωτικός και ο δημόσιος) δεν έχουν όλα το ίδιο αξιακό
περιεχόμενο: η αρχή της αμοιβαιότητας, η λογική της αναδιανομής του
παραγόμενου πλούτου, η δημοκρατική συμμετοχή των εταίρων-μελών, οι
αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες κ.ά. είναι αξίες που δεν απαντώνται πάντα ή
απαντώνται με διαφορετική μορφή και βαθμό ωρίμανσης στις οργανώσεις της
αλληλέγγυας/κοινωνικής οικονομίας.
Οι
συγγραφείς αναζήτησαν τις ιστορικές ρίζες της αλληλέγγυας οικονομίας
και παρακολούθησαν την εξελικτική πορεία της στο χρόνο: υπήρξαν
εξαιρετικά παραδείγματα, διαφορετικής «απόχρωσης» σε διάφορες εποχές.
Από την εποχή του Καρλ Μαρξ μέχρι τα ερείπια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η
ανθρωπότητα γνώρισε πολλές επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας, ιδίως
αγροτικούς συνεταιρισμούς, η πιο ενδιαφέρουσα περίοδος όμως είναι αυτή
που ζούμε σήμερα. Οι λόγοι είναι προφανείς: η επέλαση του άγριου
νεοφιλελευθερισμού τα τελευταία 20 χρόνια σε συνδυασμό με τη σταδιακή
απόσυρση (ή έξωση αν προτιμάτε…) του κράτους από μια σειρά σφαίρες
παραδοσιακής επιρροής του (παιδεία, υγεία, κοινωνική πρόνοια, μεταφορές)
δίνει χώρο σε νέες μορφές κοινωνικής οικονομίας. Κι εδώ αρχίζει η
συζήτηση να γίνεται περισσότερο… πολιτική.
Όταν φεύγει το κράτος
Τι
είναι τελικά η αλληλέγγυα/κοινωνική οικονομία; Απάντηση στη διάλυση του
κοινωνικού κράτους; Υποκατάστατο της δημόσιας δράσης; Ανάληψη ευθυνών
με εργαλειακή λογική του τύπου «όπου δεν φτάνει το χέρι ή το δίχτυ
προστασίας του κράτους φτάνουν οι εθελοντές και οι κοινωνικοί
επιχειρηματίες»; Οι δύο συγγραφείς δεν έχουν αμφιβολία: «Η κοινωνική και
αλληλέγγυα οικονομία αποσκοπεί, μέσα από συλλογικές πρωτοβουλίες των
πολιτών, στη δημοκρατικοποίηση της οικονομίας και στην εγκαθίδρυση μιας
άλλης (τρίτης, εναλλακτικής) οικονομικής οργάνωσης αλλά κι ενός
πολιτικού σχεδίου». Και να που η συζήτηση γίνεται, τελικά, πολιτική…
Οι
Νικολόπουλος και Καπογιάννης δεν παραλείπουν, στο πιο «δύσκολο» από τα
κεφάλαια του βιβλίου, να αναδείξουν και τα επιστημολογικού τύπου
ερωτήματα που συνοδεύουν πλέον τη συζήτηση σχετικά με την κοινωνική
οικονομία: τους συστημικούς περιορισμούς της, την έννοια της οικονομικής
ορθολογικότητας, την επανανοηματοδότηση του πολιτικού φαινομένου, τις
ουτοπίες που έρχονται και παρέρχονται από το προσκήνιο, κ.ά. Και
καταλήγουν στο ότι η κοινωνική οικονομία αφορά την «πρωτεύουσα ιδιότητα
των πραγμάτων» και όχι τις ανταλλακτικές αξίες των πραγμάτων: εδώ πρέπει
να διεξαχθεί στο μέλλον η συζήτηση.
ΥΓ.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι το βιβλίο εκδόθηκε από τον σχετικά νέο
εκδοτικό οίκο Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, ο οποίος δημιουργήθηκε από μία
ομάδα φίλων, (πρώην) εργαζομένων –οι περισσότεροι από αυτούς στο χώρο
του βιβλίου–, που αποφάσισαν να συστήσουν μία κοινωνική επιχείρηση με
αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες, αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου,
ισονομία των συναδέλφων, προστασία του αγαθού του βιβλίου, κ.λπ. Αυτό θα
πει συνέπεια έργων και πράξεων (εκδόσεων για την ακρίβεια…) στο πλαίσιο
ενός εκδοτικού οίκου!
Πηγή: www.diastixo.gr
