ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Ιδέες. Του Θεοδόση Πελεγρίνη
Ο υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί αποκλειστικά για το enallaktikos.gr
Θεοδόσης Ν. Πελεγρίνης
ΙΔΕΕΣ
Έχω μέσα μου ιδέες, αλλά δεν βρίσκω λόγια να τις πω. Πρόκειται για μια στερεότυπη έκφραση, μια φράση που κάθε άλλο παρά σπάνια την επικαλούμεθα. Πόσες φορές έχει συμβεί να νομίζομε ότι υπάρχει στο μυαλό μας μια ιδέα που αδυνατούμε να την εκφράσομε, γιατί δεν βρίσκομε λέξεις να την περιγράψομε. Έχομε την εντύπωση ότι πρώτα γεννιούνται οι ιδέες μέσα στο μυαλό μας, και, ακολούθως, αυτές περιμένουν να βρούμε τις λέξεις που τους ταιριάζουν για να τις ντύσομε με αυτές ούτως, ώστε, έτσι ντυμένες πλέον, να βγουν από του μυαλού μας το σκοτάδι στο φως να πληροφορηθούν την παρουσία τους οι άλλοι γύρω μας. Δεν αρκεί, ύστερα από την διαδικασία αυτή, παρά να σηκώσει κανείς το ρούχο, τις λέξεις που καλύπτουν τις ιδέες, για να του αποκαλυφθούν οι τελευταίες αυτές. Αλλιώς, οι ιδέες, αν δεν βρεθεί το αρμόζον ρούχο, αν δεν υπάρχουν οι κατάλληλες λέξεις να ντυθούν, μένουν κλεισμένες μέσα μας να μην μας αφήνουν να ησυχάσομε μέχρι, στο τέλος, να τις λησμονήσομε. Χωρίς την συνδρομή των λέξεων, λέει ο Ντιντερό, δεν συγκρατούμε τίποτα. Οι λέξεις, συνεχίζει ο Ντιντερό, καθώς είναι λιγότερες από τις ιδέες, δεν μας φτάνουν σχεδόν ποτέ να πούμε όλα όσα νιώθομε μέσα μας. Για τον Φλωμπέρ, βέβαια, αν δεν μπορούμε να εκφράσομε τις ιδέες μας, δεν ευθύνονται οι λέξεις, αλλά φταίνε οι ίδιες οι ιδέες –όταν, ορισμένως, συμβαίνει να είναι θολές. Εφόσον κατέχεις την ιδέα, λέει χαρακτηριστικά ο Φλωμπέρ, αν η ιδέα μέσα σου είναι καθαρή και ευκρινής ώστε να έχεις την αίσθηση ότι την κατέχεις, η λέξη δεν λείπει ποτέ.
Αλίμονο όμως, πολλοί, οι πλείστοι, κάνομε το ίδιο λάθος με τον Ντιντερό και τον Φλωμπέρ: ξεχωρίζομε τις ιδέες από τις λέξεις. Οι λέξεις δεν είναι απλώς ήχοι που όταν εκδηλώνονται προκαλούν θόρυβο και τίποτε άλλο, μεταξύ των οποίων εμείς μετά μπορούμε να επιλέξομε εκείνους που θεωρούμε κατάλληλους για να δηλώσομε τις ιδέες μας που ήδη έχομε επισημάνει μέσα μας. Οι λέξεις είναι η καθεμιά τους ένα σύνολο φθόγγων που όταν αρθρώνονται μαζί κουβαλάνε μέσα τους ένα νόημα, το οποίο μπορεί να είναι μια ιδέα, ένα συναίσθημα, μια κατάσταση και ούτω καθεξής. Δεν υπάρχουν ορφανές ιδέες μέσα μας, ιδέες ξεκομμένες και ανεξάρτητες από τις λέξεις. Αν συμβαίνει να έχομε την αίσθηση αυτή, είναι απλά γιατί μας διαφεύγουν οι λέξεις. Αρκεί να σκεφτούμε την λέξη, και ταυτόχρονα η ιδέα θα ξεπηδήσει από μέσα της να μας αποκαλυφθεί. Πρέπει να αποφεύγομε την παγίδα, αντί για τις απλές λύσεις στα προβλήματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι, να αναζητούμε σύνθετες λύσεις.
