ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Κάθαρσις. Του Θεοδόση Πελεγρίνη
Ο υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί αποκλειστικά για το enallaktikos.gr
Θεοδόσης Ν. Πελεγρίνης
ΚΑΘΑΡΣΙΣ
Πολλά έχουν λεχθεί για την αναγκαιότητα του θεάτρου, στην οποία, μην παραλείπομε να περιλαμβάνομε και την θεραπευτική δύναμή του –κυρίως αυτήν δε. Ο Αριστοτέλης, μιλώντας για την τραγωδία, ένα από τα βασικά είδη του θεάτρου, μεταχειρίστηκε, προκειμένου να προσδιορίσει τον στόχο της, τον όρο «κάθαρσις» της ιατρικής.
Όπως ο γιατρός έχει αποστολή, με τα φάρμακα και την αγωγή που προκρίνει, να καθάρει τον οργανισμό από ζημιογόνες ουσίες που έχουν διεισδύσει μέσα του και τον ταλαιπωρούν, έτσι και η τραγωδία αποσκοπεί, με όσα διαλαμβάνονται επί σκηνής, να καθαρίσει την ψυχή του θεατή από κακόβουλες σκέψεις και ποταπά συναισθήματα.
Η τραγωδία έχει την δύναμη κι ένα ανθρωπόμορφο ακόμη τέρας να το μετατρέψει σε ευαίσθητο πλάσμα –όπως συνέβη δα με τον τύραννο των Φερών Αλέξανδρο. Δύσκολα, πράγματι, μπορεί να βρει κανείς, ανατρέχοντας στην ιστορία, άνθρωπο με την ωμότητα και την σκληρότητα του Αλέξανδρου. Κάποτε, ενώ ο λαός δυο συμμαχικών και φιλικών προς τις Φερές πόλεων βρισκόταν σε Γενικές Συνελεύσεις, ο Αλέξανδρος περικύκλωσε με τους οπλοφόρους του τον τόπο της συγκέντρωσής των και έσφαξε όλους όσοι ήταν πάνω από έφηβοι. Από την μανία του δεν γλύτωσε ούτε ο θείος του Πολύφρων.
Μάλιστα την λόγχη με την οποία τον σκότωσε την ονόμασε ιερή και την στεφάνωσε τελώντας θυσίες σε αυτήν σαν να επρόκειτο για θεό. Δεν το είχε σε τίποτα ο αχαλίνωτος τύραννος να θάβει ζωντανούς ανθρώπους ή άλλους, προς τέρψιν του, να τους ντύνει με δέρματα από αγριογούρουνα και να αμολάει εναντίον τους κυνηγόσκυλα να τους πιάνουν και να τους ξεσκίζουν, και όσους, ύστερα από αυτά, δεν κατάφερναν να επιζήσουν, να τους αποτελειώνει με ακόντιο.
Κι όμως, το ανθρωπόμορφο αυτό τέρας υποχώρησε ως προς την σκληρότητά του, όταν βρέθηκε να παρακολουθεί την τραγωδία του Ευριπίδη «Τρωάδες». Τόση ήταν η συγκίνησή του παρακολουθώντας επί σκηνής τα παθήματα της Εκάβης και της Ανδρομάχης που σχεδόν του ήρθε να κλάψει και, για να μην τον δουν οι συμπολίτες του –αυτόν που δεν λυπήθηκε ποτέ του τους ανθρώπους που σκότωνε χάριν ψυχαγωγίας– και νιώσει ντροπή που λύγισε, αποχώρησε άρον άρον από το θέατρο.
Είχε, μάλιστα, την ευαισθησία να στείλει έναν από τους φρουρούς του να εξηγήσει στους ηθοποιούς ότι δεν έφυγε από περιφρόνηση προς αυτούς και να τους ζητήσει να συνεχίσουν να παίζουν με την ίδια αισθαντικότητα. Αυτή είναι η μαγεία όχι μόνο της τραγωδίας, αλλά και του θεάτρου γενικότερα, και ακόμη παραπέρα της τέχνης: να μας εξυψώνουν με τα έργα τους αποβάλλοντας από μέσα μας κακόβουλα κίνητρα και ταπεινές σκέψεις, που απάδουν προς το μεγαλείο του ανθρώπου.
