Του Διονύση Βίτσου
[ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ:
DECAMPS: Η ΚΥΡΑ ΦΡΟΣΥΝΗ. 1847]
ΓΙΑΤΙ Ο ΑΛΗ ΠΑΣΑΣ ΕΠΝΙΞΕ ΤΗΝ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ή ΚΥΡΑ ΦΡΟΣΥΝΗ (1773 – 11 Ιανουαρίου 1801)
.
Και για αυτήν έχουν γραφτεί από όπερες μέχρι θεατρικά έργα, από ιστορικά μυθιστορήματα μέχρι λαϊκά αναγνώσματα, από ποιήματα μέχρι δημοτικά άσματα, από κινηματογραφικές ταινίες μέχρι και τηλεοπτικές σειρές.
Πατέρας της Φροσύνης ήταν ο εύπορος Γιαννιώτης έμπορος Χατζή – Αργύρης και μητέρα της η αδερφή του μητροπολίτη Γρεβενών και -μετέπειτα- Λάρισας και Ιωαννίνων – Άρτας, Γαβριήλ Γκάγκα.
Γεννήθηκε το 1773 και μικρή παντρεύτηκε -με απόφαση των γονιών της- τον Γιαννιώτη πλούσιο μεγαλέμπορο Δημήτριο Βασιλείου, ο οποίος, τον περισσότερο καιρό έλειπε στις επιχειρήσεις του στην Βενετία.
Μαζί του απέκτησε δυο παιδιά, ενώ -κατά τον Αραβαντινό- είχε και έναν αδερφό τον Αλέξιο, «που υπήρξε λίαν πεπαιδευμένος, ως ιατρός και φιλόλογος και φιλόσοφος, αλλά μεμολυσμένος από το της αθρησκείας μόλυσμα».
Μόνη, λοιπόν, στην ευημερούσα -τότε- πολιτεία, έκανε μια εντελώς ελεύθερη ζωή που σκανδάλιζε.
Άλλωστε τα Γιάννενα εκείνη την εποχή είχαν κοσμοπολίτικο Ευρωπαϊκό άρωμα.
Το διώροφο σπίτι της βρισκόταν στην πιο αριστοκρατική συνοικία των Ιωαννίνων, στο Σεράι Μαχαλά.
Είχε μια πόρτα που έβγαινε στην αγορά, και μια δεύτερη, σε έναν στενό δρόμο στο πίσω μέρος, από την οποία έβαζε τους εραστές της, που δεν ήταν και ολίγοι.
Η αρχοντική καταγωγή της, οι ισχυροί προστάτες της και ο πλούτος του συζύγου της, της επέτρεπαν να ζει όπως της άρεσε.
Οι βεγγέρες ήταν συχνές στο μέγαρό της, ενώ και οι ξένοι επισκέπτες, οι οποίοι έρχονταν στα Γιάννενα, θεωρούσαν υποχρέωσή τους να την επισκεφτούν.
Ολόκληρη η Γιαννιώτικη ”χρυσή νεολαία” της εποχής εκείνης ήταν πραγματικά ξετρελαμένη με την πανέμορφη Φροσύνη.
ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΧΗ
Ένας από τους εραστές της Φροσύνης υπήρξε και ο γιατρός Κυρίτσης Καραγιάννης, (ή Νικόλαος Χατζη – Πολύζος), φίλος και γιατρός του Αλή, νέος, όμορφος και κοσμοπολίτης, γόνος της ιστορικής οικογένειας των Καραγιάννηδων, οι οποίοι είχαν τεράστιες εμπορικές και τραπεζικές επιχειρήσεις σε Βενετία, σε Λιβόρνο, σε Τεργέστη και σε Βιέννη.
Είχε την συνήθεια να κρατάει τα ραβασάκια και τα γράμματα που του έστελναν οι φιλενάδες του, σε ένα κομοδίνο.
Ανάμεσά τους ήταν και κάποιο γράμμα της Φροσύνης, που στη συνέχεια αποδείχτηκε μοιραίο.
Οι αθεϊστικές ιδέες του τον έφερναν συχνά σε διένεξη με τον θείο και νονό της Ευφροσύνης, τον δεσπότη Ιωαννίνων και Γρεβενών Γαβριήλ.
Ο Κυρίτσης Καραγιάννης, ο Αλή Πασάς και ο δεσπότης Γαβριήλ είχαν βγει για τη συνηθισμένη τους ιππασία στην εξοχή.
Ξαφνικά μια κουρούνα πετάχτηκε μπροστά τους, το άλογο του γιατρού τρόμαξε και έριξε τον αναβάτη του σε ένα γκρεμό.
Ο Καραγιάννης χτύπησε στο κεφάλι, και μέχρι να τον πάνε στην οικία του ξεψύχησε.
Οι αστυνομικοί του Αλή έκαναν το αρχοντικό του φύλλο και φτερό ψάχνοντας για πολύτιμα αντικείμενα.
Στο κομοδίνο του βρήκαν τα ερωτικά γράμματα της Φροσύνης προς τον γιατρό, τα οποία παρέδωσαν στον Αλή Πασά.
Αυτός έβαλε τον έμπιστό του Σταύρο Τσαπαλάμο (πατέρα του Γεωργίου Σταύρου, της Εθνικής Τράπεζας) να του τα διαβάσει.
Περιείχαν φράσεις γεμάτες μίσος και κοροϊδίες όπως «βδελυρός, τύραννος, ακόλαστος».
Διέταξε τότε τον αρχιαστυνόμο του, Ταχήρ Αμπάζη, να μαζέψει όλες τις γυναίκες, επιστολές των οποίων ευρέθησαν στο σπίτι του Καραγιάννη, ενώ ο ίδιος πήγε βράδυ στο σπίτι της Φροσύνης και την συνέλαβε.
Αφού τις φυλάκισε, για δεκαπέντε μέρες, στην συνέχεια τις έπνιξε.
Τα ανωτέρω καταθέτει ο γείτονας της Φροσύνης Αλέξιος Κουτσαλέξης, όπως του τα διηγήθηκε η μητέρα του, αφού ο Κουτσαλέξης γεννήθηκε 8 χρόνια μετά τον πνιγμό.
Η εκδοχή όμως αυτή δεν φαίνεται πιθανή, αφού ο αφηγητής δεν αναφέρει καν το δεσμό της Φροσύνης με τον Μουχτάρ.
Ο Κουτσαλέξης τα έγραψε όλα αυτά -στα απομνημονευματά του- μετά από 80 χρόνια και πιθανόν να μην θυμόταν καλά ή ήθελε έτσι να τα γράψε.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΧΗ
Ο γιος του Αλή, ο Μουχτάρ, μπήκε στη ζωή της Φροσύνης στα τέλη του 1798.
Λέγεται ότι τον προκάλεσε η ίδια όταν αυτός περνώντας έφιππος κάτω από το μπαλκόνι της του πέταξε ένα λουλούδι και το μαντήλι της.
Κατά την δεύτερη εκδοχή αυτός ήταν που της πρόσφερε ένα λουλούδι, ενώ υπάρχει και τρίτη, που υποστηρίζει ότι σε μια γιορτή, η Ευφροσύνη προφασίστηκε λιποθυμία και έπεσε στην αγκαλιά του Μουχτάρ.
Ο δεσμός που ακολούθησε ήταν θυελλώδης.
Ο νεαρός Πασσάς -ήταν τότε 30 χρόνων και η Φροσύνη.
Η Ευφροσύνη τον ερωτεύτηκε παράφορα.
Ανάμεσα στα δώρα που της έκανε ο Μουχτάρ Πασάς ήταν και ένα δαχτυλίδι, με ένα μεγάλο ρουμπίνι, με μαργαριτάρια γύρω-γύρω, γαμήλιο δώρο της επίσημης γυναίκας του Πάσως, κόρης του Ιμπραήμ, του πανίσχυρου Πασά του Βερατίου.
Ο πρωτότοκος γιος του Τεπελενλή το φορούσε στο μικρό του δάχτυλο.
Η Φροσύνη λοιπόν το έδειχνε -με καμάρι- και έλεγε επιδεικτικά στις άσπονδες φιλενάδες της – που τη ζήλευαν και τη μισούσαν: «Μου το χάρισε ο αγαπημένος μου Μουχτάρ».
Αυτές, φρόντισαν να φτάσουν τα ”νέα” στα αυτιά της απατημένης συζύγου, η οποία του έκανε παράπονα, αλλά αυτός της ορκιζόταν ότι το έχασε.
Σε λίγο καιρό ο Αλής έστειλε τον Μουχτάρ -για να πολεμήσει- στην Αδριανούπολη, θέλοντας συγχρόνως να τον ξεκόψει από την γυναίκα που τον εξουσίαζε.
Ο εραστής της Φροσύνης αρχικά αρνήθηκε, τελικά όμως πειθάρχησε και έφυγε για τη Θράκη.
Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από την αναχώρηση του Μουχτάρ και στο σεράι γιόρταζαν κάποιο γάμο, με όλη τη βεζυρική επισημότητα.
Κατά τη συνήθειά του ο Πασάς είχε προσκαλέσει όλους τους προύχοντες των Ιωαννίνων, άντρες και γυναίκες, Έλληνες και Τούρκους.
Ανάμεσά τους και την Φροσύνη.
Αυτή είχε την απερισκεψία να φορά το δαχτυλίδι που της είχε χαρίσει ο Μουχτάρ.
Μια υπηρέτρια, που σερβίριζε γλυκά και ποτά, το γνώρισε και έτρεξε αμέσως στην γυναίκα του Μουχτάρ, την Πάσω, για να το μαρτυρήσει.
Αυτή ζύγωσε τη Φροσύνη, κοίταξε το δαχτυλίδι, έριξε μια άγρια ματιά στην αντίζηλό της και παίρνοντας από το χέρι την αδερφή της Ζεϊμπεντέ, βγήκε ξαφνικά από την αίθουσα της γιορτής.
Το σούσουρο που ακολούθησε ήταν μεγάλο.
Αυτές τα είπαν όλα στον πεθερό τους με αποτέλεσμα, τα τραγικά επακόλουθα.
Αυτή την ιστορία υιοθετεί ο Αραβαντινός.
Άλλη όμως εκδοχή λέει ότι η Φροσύνη πούλησε το δαχτυλίδι σε ένα γιαννιώτη χρυσοχόο.
Αυτός λόγω της μεγάλης αξίας του πανάκριβου κοσμήματος, ήξερε ότι μόνο στο παλάτι θα μπορούσε να πουληθεί και έτσι επισκέφτηκε το χαρέμι όπου το έδειξε στην γυναίκα του Μουχτάρ, με την προσδοκία ότι θα το αγοράσει.
Αυτή το αναγνώρισε.
Μετά από πολλές πιέσεις ο αργυροχόος αναγκάστηκε να της αποκαλύψει την προέλευσή του.
Την άλλη μέρα οι δυο αδερφές Πάσω και Ζεϊμπεντέ (η δεύτερη ήταν ερωμένη του Αλή, αλλά και γυναίκα του γιου του Βελή), παρουσιάστηκαν έξαλλες στον πεθερό τους και ζητούσαν την τιμωρία της Φροσύνης, διαφορετικά τον απείλησαν ότι θα γυρίσουν στο Βεράτι, στον πανίσχυρο πατέρα τους.
Αυτό περισσότερο από όλα βάρυνε στην κρίση του Αλή, γιατί δεν ήθελε να χάσει τη συμμαχία του, τώρα μάλιστα που είχε ανοίξει νέο μέτωπο με τους Σουλιώτες.
Έτσι, λοιπόν, διέταξε τον αρχιαστυνόμο του Ταχήρ Αμπάζη να τη συλλάβει, μαζί με άλλες 16 Γιαννιώτισσες-Χριστιανές και Μουσουλμάνες- που είχαν παράνομους ερωτικούς δεσμούς, θέλοντας έτσι να στείλει μήνυμα ηθικής στην κοινωνία των Ιωαννίνων.
Ο αρχιαστυνόμος εκτέλεσε τη διαταγή, όχι όμως για τη Φροσύνη, φοβούμενος την οργή του Μουχτάρ.
Έτσι αναγκάστηκε να την συλλάβει ο ίδιος ο Αλής, πηγαίνοντας μεσάνυχτα στο σπίτι της.
ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΧΗ
Αναφέρεται ότι ο έρωτας του Αλή Πασά για την ερωμένη του γιου του ήταν γνωστός και ποτέ δεν χρησιμοποίησε κάποιο πρόσχημα.
Τιμώρησε την Κυρά Φροσύνη επειδή τον αρνήθηκε.
Ο Αλή Πασάς είχε ερωτευτεί την Κυρά Φροσύνη.
Μάλιστα, αναφέρεται ότι στην προσπάθειά του να την κερδίσει, ο Αλή Πασάς κάποια στιγμή την απήγαγε και τη μετέφερε στο χαρέμι του, χωρίς όμως να καταφέρει να την κάνει δική του με τη θέλησή της.
Ο μητροπολίτης Γαβριήλ και θείος της Φροσύνης, προσπάθησε να τη σώσει ζητώντας την ευσπλαχνία του Αλή Πασά, αλλά δεν τα κατάφερε.
Το μόνο που του επετράπη ήταν να πάρει υπό την προστασία του τα παιδιά της και να τα μεγαλώσει.
Η σκληρή διαταγή του Αλή Πασά πραγματοποιήθηκε το βράδυ της 11ης Ιανουαρίου του 1801.
Οι δεσμοφύλακες έδεσαν τις 17 γυναίκες και τις πέταξαν στη λίμνη των Ιωαννίνων.
Ο θρύλος λέει ότι τα άψυχα κορμιά τους ξεβράστηκαν, αλλά μάλλον είναι ακόμη στη λίμνη, καθώς τα λιμνάζοντα ύδατα δεν ξεβράζουν τα πτώματα.
Οι αδικοχαμένες γυναίκες χαρακτηρίστηκαν «καλλιμάρτυρες».
Παρόλο που οι λεπτομέρειες της ιστορίας της Κυρά Φροσύνης δεν έχουν τεκμηριωθεί, θεωρείται σίγουρο ότι πλήρωσε την ομορφιά της και τον έρωτά με τη ζωή της.
Η Μουσουλμανική ποινή για τις μοιχαλίδες ήταν ο πνιγμός.
Συνήθως τις τοποθετούσαν σε σάκους με μια πέτρα, και έβαζαν μέσα και μια γάτα ώστε να μεγιστοποιηθεί το μαρτύριό τους.
Μετέφεραν τις 18 μοιχαλίδες -μαζί τους ήταν και η Χρυσή, η πιστή παραμάνα της Φροσύνης που δεν θέλησε να την αποχωριστεί- στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου Κοπάνων, που ήταν κοντά στη λίμνη.
Αφού αυτές μετάλαβαν των αχράντων μυστηρίων, τις έβαλαν στις βάρκες.
Ο Ταχήρ είπε στην Χρυσή να φύγει, αλλά αυτή δεν δέχτηκε.
Ήθελε να ακολουθήσει τη Φροσύνη στον υγρό τάφο της.
Τους έδεσαν πέτρες στο λαιμό και τις πέταξαν στα παγωμένα νερά. Λέγεται ότι η Φροσύνη και η βάγια της έπεσαν αγκαλιασμένες.
Όταν, μετά από τρεις μέρες, η λίμνη ξέβρασε τα 18 πτώματά τους κανείς δεν πλησίαζε για να τα περιμαζέψει. Έτσι ο Αλής αναγκάστηκε να βγάλει μια διαταγή (μπουγιουρντί) που επέτρεπε την ταφή τους.
Η κηδεία ήταν ”παλλαϊκή” και η Φροσύνη τάφηκε στο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων, στους πρόποδες του Μιτσικελιού.
Ο Βεζύρης, όπως γράφει ο Βρετανός περιηγητής William M. Leake, κλείστηκε για πολλές μέρες στο σεράι.
Ήταν τόσο αγριεμένος, που κανένας, ακόμη και οι στενοί του φίλοι, δεν τολμούσαν να τον πλησιάσουν.
[ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ:
DECAMPS: Η ΚΥΡΑ ΦΡΟΣΥΝΗ. 1847]
