«H Μπουμπουλίνα Νικάκη μιλάει για το θέατρο, τον πολιτισμό, την κοινωνία.»
Τι προβλήματα αντιμετωπίζουν τα διεθνή φεστιβάλ θεάτρου και πώς θα μπορούσαν να λυθούν;
Ένας κοινός εφιάλτης είναι ο προϋπολογισμός. Το οικονομικό αυτό ζήτημα είναι και πολιτικό. Πρόκειται για πολιτική απόφαση που ορίζει και το χαρακτήρα μιας κυβέρνησης. Τα τελευταία χρόνια, εύπορες χώρες μειώνουν τον προϋπολογισμό για τον πολιτισμό, πράγμα που σημαίνει ότι δεν πρόκειται για οικονομική κρίση, αλλά για βαθιά πολιτική μετάλλαξη• δεν θεωρούν τον πολιτισμό ως μέρος της δημοκρατίας και δικαίωμα των πολιτών. Αλλά ως πολιτιστικά γεγονότα και προϊόντα που υπάγονται στους νόμους της αγοράς. Πολλά φεστιβάλ προωθούν αυτή την αντίληψη των πραγμάτων, που αντικαθιστά την καλλιτεχνική και διανοητική αξία με μια οικονομική.
Επιπλέον, στο πρόγραμμα των περισσοτέρων, απουσιάζει η αντιπροσωπευτικότητα, διότι δεν υπάρχει ευρύτερη γνώση του θεατρικού τοπίου, “όβερβιου”. Έτσι, πολλά δεν είναι καθόλου τολμηρά, καθώς έχουν έλλειψη οράματος. Ένα φεστιβάλ, όμως, δεν είναι απλός αριθμός παραγωγών. Για τη διοργάνωση ενός φεστιβάλ, είναι απαραίτητη τόσο μια ξεκάθαρη αιτιολογία, όσο και ένας σκοπός και στόχοι, αποφάσεις για την προώθηση της καλλιέργειας της Τέχνης, της σκέψης, του γόνιμου διαλόγου. Το κάθε φεστιβάλ δεν αποτελεί σημείο αναφοράς στον κόσμο του θεάτρου. Η εγκυρότητα προϋποθέτει πολλή δουλειά και ειλικρινή σεβασμό για τον πολιτισμό.
Πιστεύετε ότι, μετά τις συνεχόμενες πολιτικές αλλαγές, το αραβικό θέατρο μπορεί να συγκριθεί με το ευρωπaϊκό; Βλέπετε κάποια δυνατότητα συνεργασίας αραβικού και μη αραβικού θεάτρου;
Δεν μπορούμε να έχουμε ουσιαστικές αλλαγές στο θέατρο με την ταχύτητα των πολιτικών αλλαγών, πρόκειται για διαφορετικές διαδικασίες. Αλλά και γιατί θα έπρεπε το θέατρο μιας δεδομένης πολιτισμικής ζώνης να έχει μέριμνα να συγκριθεί με το θέατρο μιας άλλης; Μοναδική του φιλοδοξία θα πρέπει να είναι η καλή εκπαίδευση και η καλλιέργεια της Τέχνης αυθεντικά κι ελεύθερα.
Το θέατρο από τον Αραβικό κόσμο δεν είναι και πολύ γνωστό. Παρατηρήθηκε μια αύξηση ενδιαφέροντος από την Ευρώπη στην αρχή της Αραβικής Άνοιξης, αλλά χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ανακαλύψει αυτόν τον κόσμο, κατά τη γνώμη μου. Συχνά, αυτό ήταν προφανές από τα κριτήρια επιλογής των παραστάσεων. Και το ενδιαφέρον αυτόν έπαψε τόσο απότομα όσο άρχισε.
Αλλά γόνιμες συνεργασίες μπορούν – ή και θα έπρεπε – ν’ αναπτυχθούν μεταξύ του θεατρικού κόσμου από τις Αραβικές χώρες και αυτών άλλων χωρών, σε διάφορους τομείς, ανάλογα με τα πλεονεκτήματα κάθε περίπτωσης.
Πώς θα βλέπατε μία πολιτιστική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Μέσης Ανατολής;
Πιστεύω πως κάτι τέτοιο θα εξυπηρετούσε πριν απ’όλα τα συμφέροντα της Ελλάδας, οπότε θα έπρεπε να είναι και στις προτεραιότητές της. Ο ελληνικός κόσμος ανέκαθεν συνυπήρχε με αυτούς τους πολιτισμούς και τις κουλτούρες, με εξαίρεση κάποιες δεκαετίες τώρα, όταν οι τελευταίες σθεναρές ελληνικές κοινότητες της Εγγύς Ανατολής, μαράθηκαν στην Αίγυπτο. Πριν από αυτό, υπήρχε σταθερά συνύπαρξη, με μια θέση στη μεγάλη αυτή οικογένεια της Ανατολής από Βορρά προς Νότο και της Μεσογείου.
Ο ελληνικός πολιτισμός και κόσμος ήταν σαν ένα ανοιχτό εργαστήριο, με επεξεργασίες και ανταλλαγές διαφόρων στοιχείων μεταξύ αυτών των πολιτισμών. Η Ελλάδα χρειάζεται να ανοιχτεί προς αυτή την κατεύθυνση και να βρει τα χαμένα κομμάτια του εαυτού της. Η πολιτεία θα έπρεπε να προσπαθήσει να διευκολύνει την εγκαθίδρυση συνεργασιών ουσιαστικών, όχι απλώς συμφωνιών και δράσεων, άξιων μόνο για τα συρτάρια των υπουργείων.
Το ελληνικό θέατρο επηρεάστηκε κάπως από τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα;
Φυσικά. Στην αρχή της κρίσης υπήρξε αμηχανία, λίγες παραστάσεις, “ανώδυνα” έργα. Αργότερα, ως μέλος της κριτικής επιτροπής για τα εθνικά βραβεία της IATC, παρατήρησα μία έκρηξη παραστάσεων. Περισσότερες από 600 σε μία σεζόν στην Αθήνα• μοναδικό φαινόμενο σε όλη της Ευρώπη από όσο ξέρω. Η αμηχανία αντικαταστάθηκε από βαθιά ανάγκη έκφρασης και ύπαρξης, καθώς η κοινωνία δέχθηκε επίθεση, σε έναν αόρατο πόλεμο, αλλά με αληθινούς νεκρούς.
Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι καλλιεργημένοι άνθρωποι σήμερα, κατά την άποψή σας;
Καλλιτέχνες και διανοούμενοι βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση• η φωνή τους έχει σιγαστεί, είναι περιθωριοποιημένοι. Αυτό είναι δύσκολο για αυτούς και επικίνδυνο για τον κόσμο, καθώς ζούμε ένα τσουνάμι όπου το κέρδος καταπίνει και εξαλείφει κάθε άλλη αξία. Εδραιωμένες ηθικές αξίες και επιτεύγματα της ανθρωπότητας καταρρέουν σαν πύργοι από άμμο. Γίναμε μάρτυρες μιας γενικής πολιτικής παρακμής, με δεσπόζοντα χαρακτηριστικά την τεχνοκρατία, τη μυωπία, την αμετροέπεια, την αλαζονεία. Δυστυχώς, σε αυτό το τοπίο, πολλοί είναι και οι “διανοούμενοι” που εστιάζουν στην προσωπική τους δόξα, παρά στην προστασία της σκέψης ή της ζωής.
Όσον αφορά το προσφυγικό: τί επίδραση είχε στον ελληνικό λαό η υποδοχή των προσφύγων; Υπάρχουν σύγχρονα έργα που ασχολούνται με τα προβλήματα των προσφύγων;
Στο θέατρο όχι και τόσο. Θα έλεγα πως αυτό που εισπράττει κανείς από τις σκηνές είναι περισσότερο προβληματισμός της πολιτισμικής μας ταυτότητας, ερωτήματα για την πολιτική ιστορία της χώρας κλπ. Υπάρχουν όμως ντοκιμαντέρ σχετικά με την προσφυγική κρίση. Στην πραγματικότητα, άνθρωποι βασανισμένοι μέσα στο πείραμα που διεξάγεται στην Ελλάδα και που έχασαν πολλά, βρέθηκαν να βοηθούν κάποιους άλλους• έσωσαν ζωές στη θάλασσα, έπλυναν ρούχα, οργάνωσαν συλλογικές κουζίνες… Πρόσφεραν ό,τι μπορούσαν, νερό, ψωμί, ένα χαμόγελο, ένα ντους, μερικές νύχτες σ’ένα χαλασμένο σπίτι αντί στη βροχή με δυο παιδιά, κλπ. Πολλοί σχημάτισαν ομάδες που εφοδίαζαν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα στο δρόμο τους για το Βορρά.. Αλλά κυρίως, τόσοι πολλοί ήταν οι γιατροί που πρόσφεραν βοήθεια ασταμάτητα, οπουδήποτε, με κάθε τρόπο, σε απίστευτα δύσκολες συνθήκες. Όσο για εκείνους που ήταν εχθρικοί στους πρόσφυγες, είναι οι “ίδιοι” που ήταν εχθρικοί απέναντι και στους Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία… Νομίζω πως η παρουσία των προσφύγων στην Ελλάδα λειτούργησε σαν μια αφύπνιση.. Ελπίζω πολύ σύντομα και σε μία πολιτισμική.. μέσα από τον “καθρέφτη” του προσώπου αυτών των ανθρώπων.
Η Μπουμπουλίνα Νικάκη είναι ειδική σε διεθνή φεστιβάλ θεάτρου, ιδρύτρια του Theatre Cultures και ερευνήτρια. Έζησε και εργάσθηκε για είκοσι χρόνια εκτός Ελλάδας, κυρίως στη Γαλλία, στον Αραβικό κόσμο, στα Βαλκάνια, στις χώρες του Εύξεινου Πόντου. Έχει πλούσια πείρα στην πολιτιστική διπλωματία και οργάνωσε πρωτοβουλίες στον τομέα αυτό, εστιάζοντας στις σχέσεις με τα Βαλκάνια και τον Αραβικό κόσμο. Πρόσφερε ειδικές προτάσεις σε θέματα σχετικά με τις εξωτερικές πολιτιστικές σχέσεις.
__________________________________________________________
Απόσπασμα από μακροσκελή συνέντευξη στη δημοσιογράφο και συγγραφέα Γιούσρα ελ Σαρκάουϊ για την Egytpian Gazette, Ιούνιος 2017
