Kώστας Γαλανόπουλος
*Επιμέλεια: Γιώργος Σταματόπουλος
Η πρόταση του Audier για έναν συγκρουσιακό ρεπουμπλικανισμό είναι απόλυτα συνεπής με τη βασική θέση του βιβλίου ότι «το οικολογικό ζήτημα είναι προπαντός και κατ’ εξοχήν πολιτικό».
Αντίκριζα ένα κομμάτι της αγγλικής γης, γράφει η Μαίρη Γολστόουνκραφτ, και σκεφτόμουν «γιατί επιτρέπεται στα μεγάλα δάση να εκτείνονται με αδρανή μεγαλοπρέπεια και με όλη την οκνηρία μιας ανατολίτικης μεγαλοσύνης; Γιατί το μάτι του ταξιδιώτη να αντικρίζει τα φυσικά απόβλητα όταν οι άνθρωποι χρειάζονται δουλειά»;
Αυτό που πρέπει να γίνει, συνεχίζει, είναι, αντί να απολαμβάνουμε τη θέα των ειδυλλιακών περιοχών, να τις παραδώσουμε στον άνθρωπο για να τις δουλέψει και να προσδώσει με την εργασία του στη γη που κατοικεί όλη την ομορφιά που αυτή μπορεί να λάβει.
Η Γολστόουνκραφτ δεν εκφράζει μόνο προσωπικές σκέψεις. Η απόδοση των ανέγγιχτων εδαφών της βρετανικής υπαίθρου στους φτωχούς εργάτες αποτελούσε ένα διαρκές αίτημα των δημοκρατών ριζοσπαστών. Μερικά χρόνια αργότερα ένα παρόμοιο αίτημα διατυπώθηκε από τη Land and Labour League, μια βραχύβια ριζοσπαστική οργάνωση συνδεδεμένη με τη Διεθνή που ζητούσε την πλήρη εθνικοποίηση της γης.
Η έκθεση συντάχθηκε από τον Τζορτζ Εκάριους, ταμία της οργάνωσης και μετέπειτα γραμματέα της Διεθνούς, και την επιμελήθηκε ο Μαρξ! Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, ειλικρινής φίλος της εργατικής τάξης, δεν πειθόταν από τη λογική παρόμοιων αιτημάτων: «Θα διαφοροποιηθώ [από τους εκπροσώπους των εργατών] σχετικά με το θέμα των χερσότοπων. Θα με δυσαρεστούσε να δω το σύνολό τους να μετατρέπονται σε χωράφια και να αποδίδονται στην καλλιέργεια. Θα επιθυμούσα ένα μεγάλο μέρος αυτών να διατηρήσουν την πρότερη αγριότητά τους και τη φυσική τους ομορφιά. [Αυτοί] προφανώς δεν νοιάζονται καθόλου για τη διατήρηση της φυσικής ομορφιάς».
Η αντίδραση του Μιλ σε αυτό το μάλλον εύλογο, για την εποχή, αίτημα φαίνεται εκ πρώτης παράδοξη. Επρόκειτο, άλλωστε, για έναν μείζονα θεωρητικό του αστικού πολιτισμού και θιασώτη του εκπολιτισμού εν γένει. Ο Μιλ, όμως, διατηρούσε έναν, όχι πάντοτε ρητά εκφρασμένο, δισταγμό σχετικά με τα οφέλη του εκπολιτισμού, ενώ άφηνε τη θλίψη του για την απώλεια των αξιών του άγριου, φυσικού και κοινωνικού, κόσμου να γίνεται εντονότερα φανερή. Ο Μιλ φαίνεται περισσότερο να αναπολεί εκείνο που χάνεται, παρά να προειδοποιεί για εκείνο που πρόκειται να χαθεί, αυτό όμως δεν είναι κάτι για το οποίο θα μπορούσαμε να τον ψέξουμε. Ούτε αυτόν ούτε και κάποιον άλλο από την εποχή του. Η εκβιομηχάνιση υποσχόταν την ανακούφιση του ανθρώπου από την ανάγκη και, γιατί όχι, τη δυνατότητα ενός άνετου βίου για όλους.
Η ανθρωπότητα είχε καταδυναστευτεί επί μακρόν από την ανάγκη για να σταθεί επιφυλακτικά έναντι μιας τέτοιας προοπτικής. Ακόμη περισσότερο μιας και ο εκπολιτισμός, η απομάκρυνση δηλαδή του ανθρώπου από το άγριο, το φυσικό, διευκολυνόταν από τη σύστοιχή της διαδικασία στο επίπεδο της σκέψης: την οντολογική αποκοπή του ανθρώπου από τη φύση και κατόπιν από τον κόσμο των ζώων.
Ο άνθρωπος εξαιρέθηκε, με πολλούς ευφάνταστους και εκλεπτυσμένους τρόπους, από το σύνολο των υπόλοιπων έμβιων όντων, έτσι ώστε η δυτική οντολογία να μπορεί να συνοψιστεί σε μια ημιτελή φράση που συμπληρώνεται κατά το δοκούν: Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που…!
Πρόκειται για τις οντολογίες του ανθρώπινου εξαιρετισμού ή, όπως το λέει ο Audier, «τις εκδοχές του ανθρωποκεντρισμού που αποκόπτουν ριζικά τον άνθρωπο από τη φύση» στα «δίχτυα του οποίου παραμένει παγιδευμένη η αφρόκρεμα της σύγχρονης κοινωνικής φιλοσοφίας».
Η απόρριψη του ανθρωποκεντρισμού από τον Audier είναι προσεκτική. Δεν αρνείται την ιδιαιτερότητα του ανθρώπινου όντος -που τον διαφοροποιεί αλλά δεν τον αποκόπτει- ούτε και την πραγματικότητα του αδιάλυτου πλέον «κράματος» φύσης και πολιτισμού – εξέλιξη που έχει καταστεί αμετάκλητη στην εποχή της Ανθρωπόκαινου.
Ο Audier δεν ακολουθεί τους δύο αυτούς δρόμους για έναν επιπλέον λόγο. Η απόρριψη εκ μέρους του του ανθρωποκεντρισμού δεν προϋποθέτει τη ριζική απόρριψη όλης της φιλοσοφικής και διανοητικής παράδοσης: «Δεν θα χρειαστεί να επινοήσουμε εκ του μηδενός μια κοινωνικο-οικολογική τοποθέτηση, αλλά να εμπλουτίσουμε έναν τύπο προσέγγισης που εγγράφεται ήδη σε μια τεράστια διανοητική κληρονομιά, με στόχο να την επανενεργοποιήσουμε, να την επικαιροποιήσουμε και να τη μετασχηματίσουμε».
Ο Audier, συνεπώς, είναι εξίσου προσεκτικός σε ένα επιπλέον σημείο. Δεν ακολουθεί τη, φιλοσοφικά μαυλίστρα, επίθεση στον Διαφωτισμό. Ο νέος ανθρωπισμός είναι σύστοιχος με έναν νέο Διαφωτισμό, γιατί τα βασικά προοδευτικά ιδεώδη -η ισότητα, η ελευθερία, η αλληλεγγύη- μπορούν, και πρέπει, «να επανασυναρθρωθούν γύρω από το οικολογικό διακύβευμα». Και αυτή είναι, όπως το θέτει ωραία ο ίδιος, μια επίμοχθη εργασία, όχι μια βουτιά στο κενό.
Η επερχόμενη καταστροφή, εξαιτίας της κλιματικής κρίσης και της συνακόλουθης περιβαλλοντικής κατάρρευσης, λειτουργεί ως επιταχυντής συγκεκριμένων διαδικασιών εντός της φιλοσοφικο-πολιτικής σκέψης, ενεργών από τις απαρχές ακόμη της νεωτερικότητας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, μας υπενθυμίζει διαρκώς ο Audier, ότι η δυτική σκέψη κυριαρχείται από τις διάφορες εκδοχές του ανθρωποκεντρισμού, δεν είναι όμως μια κυριαρχία που επιβλήθηκε, ή που επιβάλλεται, δίχως αντίσταση.
Το σχέδιο του Audier για μια οικολογική Πολιτεία, που θα αποδίδει το πολιτικό δικαίωμα και στα όντα πέραν του ανθρώπου, δανείζεται βασικές του επεξεργασίες από τις φιλοσοφικο-πολιτικές παραδόσεις του προοδευτικού ριζοσπαστισμού – τον σοσιαλισμό και τον ρεπουμπλικανισμό, αλλά και τον μη συντηρητικό φιλελευθερισμό. Οι παραδόσεις αυτές προσφέρουν στον σχηματισμό της οικολογικής Πολιτείας μετρημένα και προσεκτικά, ενώ το βασικό σχήμα είναι ρεπουμπλικανικό. Ο Audier το ονομάζει οικο-ρεπουμπλικανισμό που αντιστοιχεί, όπως εξηγεί, σε «έναν πλουραλιστικό και συγκρουσιακό ρεπουμπλικανισμό»5. Οι δύο μεγάλες συνιστώσες του σοσιαλιστικού ριζοσπαστισμού, ο μαρξισμός και ο αναρχισμός, αξιολογούνται μάλλον δίκαια.
Ο παραγωγισμός του πρώτου και ο αντικρατισμός του δεύτερου αποτελούν, σύμφωνα με τον Audier, τα όρια που πάνω τους προσκρούει η επιπλέον οικολογική δυναμική που απαιτούν οι εξαιρετικά κρίσιμες συνθήκες. Από την άλλη, και οι δύο παραδόσεις συγκροτήθηκαν εξ αρχής αντιθετικά προς τον φιλοσοφικό ανθρωποκεντρισμό -το νατουραλιστικό συνεχές βρίσκεται στον πυρήνα και των δύο οντολογιών-, ενώ οι νεότερες έρευνες τείνουν να θεωρούν τουλάχιστον τον αναρχισμό κληρονόμο του πολιτικού ρεπουμπλικανισμού.
Το βιβλίο όμως του Audier δεν είναι μια ερμηνευτική πραγματεία πολιτικής φιλοσοφίας αλλά μια πραγματεία πολιτικής πολεμικής. Η πρότασή του για έναν συγκρουσιακό ρεπουμπλικανισμό είναι απόλυτα συνεπής με τη βασική θέση του βιβλίου ότι «το οικολογικό ζήτημα είναι προπαντός και κατ’ εξοχήν πολιτικό»6. Η θέση αυτή αποτελεί τη θεμελιώδη παραδοχή της πολιτικής οικολογίας, αν και όχι του συνόλου των οικολογικών ρευμάτων και σίγουρα όχι της κυρίαρχης πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής σκέψης. Ο συγγραφέας όμως το έθεσε εξ αρχής: η διάχυσή της απαιτεί την καταβολή δημιουργικού μόχθου.
*Μεταδιδακτορικός ερευνητής, Πάντειο Πανεπιστήμιο
1. M. Wollstonecraft, «A Vindication of the Rights of Man», στο M. Wollstonecraft, A Vindication of the Rights of Man and A Vindication of the Rights of Woman, Cambridge University Press: Κέιμπριτζ 2009, σ. 60.
2. J. S. Mill, «Letter to Andrew Raid», στο J. S. Mill, Collected Works. XVII. The Letters of J. S. Mill, 1849- 1873, University of Toronto Press: Τορόντο1972, σ. 1651.
3. Στο βιβλίο, σ. 101 & 78.
4. Στο βιβλίο, σ. 92.
5. Στο βιβλίο, σ. 193.
6. Στο βιβλίο, σ. 9.
ΠΗΓΗ: efsyn.gr
