Σκεφτόμαστε τους
οικογενειακούς δεσμούς μεταξύ γονέων και παιδιών σαν να είναι σφυρηλατημένοι
από φροντίδα, αγάπη, υποστήριξη και κοινές εμπειρίες. Και ασφαλώς, υπάρχουν οικογένειες
των οποίων τα παλιά άλμπουμ φωτογραφιών και οι λογαριασμοί στο Instagram ή το FB φαίνονται
ακριβώς έτσι – γεμάτα χαρούμενες στιγμές και πράγματα από τα οποία
κατασκευάζονται…οι τηλεοπτικές διαφημίσεις.
Ωστόσο, σε δυσλειτουργικές,
προβληματικές οικογένειες, οι δεσμοί σχηματίζονται διαφορετικά και πολύ
λιγότερο όμορφα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν μια μητέρα νάρκισσος που θέλει να έχει διαρκώς τον έλεγχο βρίσκεται στο τιμόνι του οικογενειακού πλοίου. Εδώ έχουμε να κάνουμε με παιδί που θυματοποιείται, που γίνεται δηλαδή ο αποδιοπομπαίος τράγος.
Στις αρχαίες φυλετικές
κοινωνίες, μια κατσίκα ή ένας τράγος – από όπου προέρχεται και ο όρος – επιλέγονταν
για να αντιπροσωπεύσει τις συλλογικές αμαρτίες της ομάδας, για να κατευνάσει μια
θυμωμένη θεότητα. Με την εκδίωξη του ζώου, η φυλή συμβολικά συμβάλλει στην ‘καθαρή’
πορεία της προς τα εμπρός.
Οι αποδιοπομπαίοι τράγοι εμφανίζονται στις
περισσότερες, αν όχι σε όλες, τις ομάδες – από ολόκληρα έθνη, πόλεις, οργανισμούς,
επιχειρήσεις έως και οικογένειες – σε περιόδους αναταραχής. Κατονομάζοντας έναν
αποδιοπομπαίο τράγο και κατηγορώντας τον/την για την εκάστοτε κρίση, διευκολύνει
όχι μόνο την αίσθηση της ενότητας, αλλά και στις εξουσιαστικές κοινωνίες
παρέχει μιαν εξήγηση για τα κοινωνικά προβλήματα.
Αυτή η διαδικασία συμβαίνει
και στις οικογένειες, και μπορεί να οδηγηθεί από συνειδητά και ασυνείδητα
κίνητρα. Το να γίνει κάποιος ο αποδιοπομπαίος τράγος μπορεί να είναι ένας
προσωρινός ρόλος ή μόνιμος.
Όταν τα πράγματα δεν πάνε
όπως είχε προγραμματιστεί ή όπως φαντάζεται, η μητέρα αυτή χρειάζεται και έναν λόγο
για αυτό που θεωρεί εκείνη καταστροφή, αλλά και ένα άτομο που να μπορεί να
κατηγορήσει, εκτός από τον εαυτό της.
Αυτές οι μητέρες
σπάνια παραδέχονται ότι είναι δικό τους το λάθος, ότι εκείνες προκάλεσαν οτιδήποτε που οι
ίδιες θεωρούν καταστροφή.
Οι άνθρωποι που θέλουν να έχουν διαρκώς τον έλεγχο, θεωρούν πως υπάρχει ένας λόγος για τον οποίο συμβαίνουν τα κακά πράγματα και πως κάποιος είναι υπεύθυνος για αυτό.
Ας υποθέσουμε ότι μια οικογένεια
βρίσκει το αυτοκίνητο στο γκαράζ βανδαλισμένο. Ένα καλά ισορροπημένο άτομο θα
ενοχληθεί, αλλά θα θεωρήσει τον βανδαλισμό ως μια ζημιά που έγινε από τυχαίους
δράστες. Ωστόσο, ο άνθρωπος που επιθυμεί να έχει διαρκώς τον έλεγχο, θα κάνει τα πάντα για να ανακαλύψει κάτι
που έκανε κάποιος από την οικογένεια, που προκάλεσε τη ζημιά. Όποιος ξέχασε,
π.χ., να ανάψει το φως του γκαράζ ή της εισόδου, θα γίνει ο άμεσος αποδιοπομπαίος
τράγος, καθώς ο γονιός μπορεί να θεωρεί ότι το σκοτάδι «βοήθησε» τους δράστες. Και
έτσι, ο βανδαλισμός γίνεται «σφάλμα» κάποιου μέλους της οικογένειας.
Επίσης, μια μητέρα νάρκισσος βασίζεται συχνά στην περιστρεφόμενη (δηλαδή, τη μια στο ένα πρόσωπο,
και την άλλη σε άλλο) θυματοποίηση όχι μόνο για να διατηρήσει τον έλεγχο των
παιδιών, αλλά και για να διαβεβαιώσει τον εαυτό της ότι κάνει πολύ καλή δουλειά,
ότι πράττει σωστά. Δεν βλέπει τον εαυτό της ως φόβητρο, αλλά ως κάποιον με
εξουσία και μέσα, ο οποίος έχει αποφασίσει ότι τα παιδιά της βρίσκονται εντός
των ορίων που έχει θέσει.
Πόσο επιζήμιος είναι ο
ρόλος του αποδιοπομπαίου τράγου για την ανάπτυξη ενός παιδιού εξαρτάται, εν
μέρει, από την προσωπικότητά του και από το πόσο ενήμερο είναι για τη δυναμική
αυτή, είτε σε νεαρή ηλικία είτε σε μεγαλύτερη.
Σχεδόν όλα τα θυματοποιημένα
παιδιά αναπτύσσουν μια συναισθηματική απόκρυψη και είναι επιρρεπή στην
αυτοπροστασία, ακόμα και όταν συνειδητοποιούν τον τρόπο με τον οποίο
εκφοβίζονται και κακομεταχειρίζονται και πόσο άδικος είναι.
Η απώλεια της αίσθησης του
ανήκειν στην οικογένεια, τους αφήνει ένα πραγματικό σημάδι-τραύμα, που μπορεί
να συνεχίζεται και στην ενηλικίωση. Τα παιδιά αυτά μπορεί να γίνουν επιτυχημένα
σε ό,τι κάνουν, και να προσπαθούν διαρκώς να διαψεύσουν την αντίληψη που έχουν
οι μητέρες τους για αυτά.
Την ίδια στιγμή όμως, μπορεί να έχουν εσωτερικεύσει
τα αρνητικά μηνύματα για τον εαυτό τους, πράγμα που τα κάνει να έχουν «χαμηλό βλέμμα»,
και να προσπαθούν να αποφεύγουν την αποτυχία με κάθε κόστος. Επίσης, έχουν
προβλήματα τόσο στο να θέσουν όσο και να πραγματοποιήσουν δικούς τους στόχους.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία
ότι οι σημαντικές συναισθηματικές και ψυχολογικές πληγές διατηρούνται και πέρα
από την παιδική ηλικία.
Με πληροφορίες από psychologytoday.com
