«…Τα κεντρικά στοιχεία του Ελληνικού δράµατος
είναι, από τη µια µεριά, η τριπλή αναφορά που περιέχει για µας η
παράδοση: αναφορά στους αρχαίους Έλληνες, αναφορά στο Βυζάντιο, αναφορά
στην λαϊκή ζωή και κουλτούρα, όπως αυτή δηµιουργήθηκε στους τελευταίους
αιώνες του Βυζαντίου και κάτω από την Τουρκοκρατία. Από την άλλη µεριά, η
αντιφατική και, θα µπορούσε να πει κανείς, ψυχοπαθολογική σχέση µας µε
τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισµό, που περιπλέκεται ακόµα περισσότερο από το
γεγονός ότι ο πολιτισµός αυτός έχει µπει εδώ και δεκαετίες σε µία φάση
έντονης κρίσης και υποβόσκουσας αποσύνθεσης.
Η διπλή και
ταυτόχρονη αναφορά στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο, που αποτέλεσε το
επίσηµο «πιστεύω» του νεοελληνικού κράτους και του πολιτιστικού
κατεστηµένου της χώρας, οδήγησε και οδηγεί σε αδιέξοδο, κατά πρώτο και
κύριο λόγο διότι οι δυο αυθεντίες που επικαλείται βρίσκονται σε
διαµετρική αντίθεση µεταξύ τους. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισµός είναι
πολιτισµός ελευθερίας και αυτονοµίας, που εκφράζεται στο πολιτικό
επίπεδο στην πολιτεία ελεύθερων πολιτών που συλλογικά αυτοκυβερνώνται
και στο πνευµατικό επίπεδο µε την ακατάπαυστη επαναστατική ανανέωση και
αναζήτηση. Ο βυζαντινός πολιτισµός από την άλλη, είναι πολιτισµός
θεοκρατικής ετερονοµίας, αυτοκρατορικού αυταρχισµού και πνευµατικού
δογµατισµού. Στο Βυζάντιο δεν υπάρχουν πολίτες, αλλά υπήκοοι του
αυτοκράτορα, ούτε στοχαστές, µόνο σχολιαστές ιερών κειµένων.
Η
προσπάθεια συνδυασµού και συµφιλίωσης αυτών των δύο αυθεντιών λοιπόν,
δεν µπορούσε παρά να νεκρώσει κάθε δηµιουργική προσπάθεια και να
οδηγήσει σε ένα στείρο σχολαστικισµό, όπως αυτός που χαρακτήριζε το
πνευµατικό κατεστηµένο της χώρας επί ενάµισυ σχεδόν αιώνα µετά την
ανεξαρτησία και που επαναλάµβανε τα χειρότερα µιµητικά στοιχεία του
Βυζαντίου. Καθ’ όσο ξέρω, είµαστε ο µόνος λαός µε µεγάλο πολιτιστικό
παρελθόν που πρόσφερε στον κόσµο το γελοίο και θλιβερό θέαµα προσπάθειας
τεχνητής επαναφοράς της γλώσσας που µιλιόταν πριν από 25 αιώνες. Ούτε
οι Ιταλοί προσπάθησαν να ξαναζωντανέψουν τα λατινικά, ούτε οι Ινδοί τα
σανσκριτικά. Και είναι εξίσου χαρακτηριστικό ότι ενώ η ∆υτική Ευρώπη,
στους δυο περασµένους αιώνες εγέννησε δεκάδες λαµπρούς ελληνιστές, µόνο
τρία ονόµατα έχουµε που µπορούν να σταθούν αχνά στο ίδιο επίπεδο µε
αυτούς: Τον Κοραή, τον Βερναρδάκη και τον Συκουτρή -τον οποίο Συκουτρή
οδήγησε χαρακτηριστικά σε αυτοκτονία ο φθόνος και το µίσος των κηφήνων
τού εν Αθήνησι Πανεπιστηµίου. Περηφανευόµαστε ότι είµαστε απόγονοι των
αρχαίων, αλλά για να µάθουµε τι έλεγαν και τι ήταν οι αρχαίοι πρέπει να
προσφύγουµε σε ξένες εκδόσεις και σε ξένες µελέτες.
η ίδια στάση έκανε ασφαλώς επίσης αδύνατη τη γονιµοποίηση της λαϊκής
παράδοσης και την µεταφορά της στο χώρο της έντεχνης παιδείας, µε
εµφατική εξαίρεση την ποίηση. Αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι ο τεράστιος
µουσικός πλούτος της λαϊκής µουσικής σε µελωδίες, ρυθµούς, κλίµακες και
όργανα, έµεινε νεκρός στα χέρια των νεοελλήνων συνθετών, όπως έµεινε
άχρηστος και ο αρχιτεκτονικός και διακοσµητικός πλούτος της λαϊκής
παράδοσης.
τον αποστειρωτικό τρόπο που ετέθη, είναι στη ρίζα της σχιζοφρενικής µας
σχέσης µε τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισµό, του συνδυασµού ενός
κακοµοιριασµένου αισθήµατος κατωτερότητας και µιας ψωροπερήφανης και
αστήρικτης αυθάδειας. Έτσι παίρνουµε από τους ξένους τις BMW, τις
τηλεοράσεις, τα κατεψυγµένα, κλπ, κλπ, χωρίς να µιλήσω για τα πακέτα
Ντελόρ, και τους βρίζουµε για την υποδούλωσή τους στην τεχνική και στον
ορθολογισµό τους. Πράγµατα που η ∆ύση βέβαια δεν περίµενε τους
νεοφώτιστους ελληνοορθόδοξους για να τα κριτικάρει και να τα καταγγείλει
η ίδια, και που δεν απαλείφονται µε µια ετήσια εκδροµή στο Άγιο Όρος».
(Κορνήλιος Καστοριάδης, ∆ιάλεξη στον Τριπόταµο Τήνου στις 20 Aυγούστου 1994)
