Όσο τα οράματα είναι για την ανθρωπότητα απλές λέξεις με περιεχόμενο που να ικανοποιεί την επιθυμία της να έχει μια εύκολη καθημερινότητα και να ικανοποιεί το πνεύμα της με απλοϊκή διατύπωση μεγαλόπνοων αλλά απροσέγγιστων στόχων, τόσο οι έννοιες θα διαστρεβλώνονται και η ανθρωπότητα θα μένει χωρίς πνευματικό στήριγμα.
Μερικές μεγάλες ιδέες έχουν προβληθεί υπερβολικά, αλλά έχουν ταυτόχρονα διαστρεβλωθεί τόσο που έχουν απαξιωθεί, ώστε οι περισσότεροι να επιθυμούν ως αντίδοτο την επιστροφή στις συνθήκες του παρελθόντος. Ξεχνούν, όμως, ότι είναι ακριβώς εκείνες οι συνθήκες του παρελθόντος αυτές που οδήγησαν στο σημερινό αδιέξοδο της παγκόσμιας κρίσης και της ιδεολογικής διαστρέβλωσης. Επομένως, είναι απόλυτα δική μας ευθύνη να διακρίνουμε το σωστό από το λάθος και να επιδιώξουμε αυτό που η ειλικρίνεια και η εντιμότητά μας υπαγορεύει.
Μια πρώτη λέξη ή έννοια που έχει διαστρεβλωθεί από κάθε πλευρά στην εποχή μας είναι η παγκοσμιότητα. Η παγκοσμιότητα υπονοεί αρχικά τόσο τη συνειδησιακή ενότητα της ανθρωπότητας σαν ένα μεγάλο αλλά αληθινό όραμα μιας ηθικής παγκοσμιότητας όσο και, τη φανερή πλέον, διασύνδεση των πρακτικών λειτουργιών της ζωής της π.χ. στο εμπόριο, την τεχνολογία, την επιστήμη, την οικονομία, τη ροή της πληροφορίας που αποτελεί την οργανωτική παγκοσμιότητα. Αυτά όμως είναι δύο διαφορετικά πράγματα που οι άνθρωποι σκόπιμα ή ασυνείδητα συγχέουν με αποτέλεσμα να απαξιώνεται μία έννοια που κανονικά θα έπρεπε να μας γεννά μια αίσθηση μεγαλύτερης ευθύνης αλλά και ευεξίας.
Η ασυνείδητη σύγχυση των δύο πλευρών της παγκοσμιότητας οφείλεται στην αδυναμία ή στην άρνηση των ανθρώπων να σκεφθούν, για να αναλύσουν και να αξιολογήσουν τα δεδομένα, ώστε να διακρίνουν το εννοιακό υπόβαθρο και τη θεμελιώδη διαφορά. Περιορίζονται στο γενικόλογο και αόριστο καθώς και σε ελλιπείς ή στρεβλωτικές παρουσιάσεις της ιδέας αυτής.
Η σκόπιμη σύγχυση, από το άλλο μέρος, οφείλεται στο ότι κάποιος θέλει να χρησιμοποιήσει την αίγλη της ηθικής συνειδησιακής πλευράς της, για να πετύχει μια μεγαλύτερη επιρροή στη δεύτερη, την οργανωτική, για λόγους εξουσίας, επειδή η εξουσία ασκείται με τον έλεγχο αυτών των πρακτικών λειτουργιών της καθημερινότητας π.χ. στο εμπόριο ή στη διακυβέρνηση. Γι’ αυτόν τον σκοπό ο εύκολος τρόπος είναι η διατύπωση λόγων που να απηχούν μεν το ηθικό περιεχόμενο της πρώτης, δηλαδή της συνειδησιακής ενότητας, αλλά με τρόπο αόριστο που να μην ενισχύει αλλά, αντιθέτως, να εμποδίζει την πραγματική συνεργατικότητα και συμβιωτικότητα των ανθρώπων σε όλη τη γη. Σε αυτή, λοιπόν, την τελευταία περίπτωση η υποτιθέμενη συνειδησιακή ενότητα συμβολοποιείται σε κάποια μορφή εξουσίας ασκούμενης παγκόσμια. Αυτή όμως αντιστρατεύεται ολότελα την έννοια της παγκοσμιότητας που είναι κυρίως εσωτερική σύνδεση και όχι οργανωτική. Η οργανωτική μορφή της έρχεται ως εξωτερικό χειροπιαστό αποτέλεσμα είτε της αληθινής παγκοσμιότητας είτε της εξουσιαστικότητας. Και εδώ είναι το πρόβλημα.
Η διαφορά ανάμεσα στις δύο πλευρές της παγκοσμιότητας είναι προφανής. Όμως γεννάται εδώ το ερώτημα: τι πρέπει να γίνει σε αυτή την περίπτωση; Είναι μη ηθική η πρακτική διασύνδεση της ζωής των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο; Αυτές οι δύο πλευρές δεν συνδέονται; Συνδέονται, αλλά αυτή η λειτουργική διασύνδεση των ανθρώπων, όταν απουσιάζει η συνειδητή και συνειδησιακή εναρμόνιση μεταξύ τους και υπάρχει ανταγωνισμός, μπορεί να γίνει μέσον εξουσίας για τον ισχυρότερο και υποταγής του ασθενέστερου, επειδή ο ισχυρός θα ελέγχει όλες τις δυνατότητες επικοινωνίας και χειρισμού χωρίς όμως πραγματικά παγκόσμιο υπόβαθρο προς όφελος όλων αλλά προς όφελος δικό του. Επομένως, αυτό δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη σε κανέναν, η έκπληξη θα είναι υποκρισία και υπεκφυγή. Πρέπει, παράλληλα, να γίνει αντιληπτό και δεκτό ότι η συνεχής απαίτηση για κατανάλωση, οι ανεξάντλητες επιθυμίες των ανθρώπων και η άρνηση να σκεφθούν και να πράξουν υπεύθυνα ενισχύουν και φέρνουν πιο κοντά όλο και περισσότερο τη μονομερή δυναμική της παγκοσμιότητας στον πρακτικό χειρισμό της ζωής πλανητικά. Εκτός αυτού, λόγω της φύσης τους αποδυναμώνουν εξαιρετικά την ελπίδα της παγκόσμιας εναρμόνισης σε επίπεδο συνείδησης, με συνέπεια να μην είναι επωφελής για όλους ούτε η οργανωτική διασύνδεση. Και έπειτα έρχεται το ακόμη πιο παράλογο: οι άνθρωποι επιθυμούν την ειρήνη, χωρίς καν να έχουν απασχοληθεί με το τι αυτή σημαίνει και ενώ ταυτόχρονα ενισχύουν με όλες τους τις δυνάμεις την προοπτική του πολέμου.
Μια άλλη διαστρέβλωση της έννοιας της παγκοσμιότητας είναι η ομιχλώδης αντίληψη για μια ανάμειξη των ανθρώπων ασχέτως φυλής, γλώσσας, θρησκείας και άλλων χαρακτηριστικών. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια θα είναι η διαμόρφωση του κόσμου μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά η εφαρμογή στο τώρα μιας μεγάλης ιδέας πρέπει να εκπληροί ορισμένες σημαντικές συνθήκες, για να μη διαστρεβλώνεται η ιδέα και να μην προκύπτει χάος και οπισθοδρόμηση από την εφαρμογή της:
α) να επηρεάζει τις συνθήκες σταδιακά με λογικό σεβασμό στα τοπικά και χρονικά χαρακτηριστικά,
β) να μη θεωρείται ότι η ερμηνεία μας για την ιδέα είναι απόλυτα ορθή και περιεκτική της όλης αλήθειας της και
γ) να διευκολύνεται η ανάπτυξη των θεμελιωδών αρχών για προσέγγιση ενός ιδανικού και όχι να αποτρέπεται με άλλες αντιφατικές ενέργειές μας.
Το πρώτο προαπαιτούμενο της σταδιακότητας οφείλεται στο ότι ανάμεσα στο ιδανικό και το σήμερα υπάρχει πάντοτε μια τεράστια ποιοτική και επομένως χρονική απόσταση που δεν μπορεί να καλυφθεί, αν δεν γίνουν προηγουμένως οι απαραίτητες αλλαγές στην ανθρώπινη αντίληψη και ευθύνη. Το ότι σκεπτόμαστε κάτι δεν σημαίνει ότι το έχουμε πετύχει κιόλας. Αλλοιώς, η κατάληξη θα είναι χάος, πράγμα που οι βιαστικοί «ιδεολόγοι» αρνούνται να αντιμετωπίσουν – αυτή η βιασύνη αποτελεί ηθική έλλειψη και όχι απλή ψυχολογία. Ο δε σεβασμός των τωρινών συνθηκών πρέπει, βέβαια, να είναι λογικός, ώστε να μην περιλαμβάνει π.χ. την εγκληματικότητα ως ιδιαιτερότητα, αλλά η γλώσσα, η εθνικότητα, η θρησκεία κ.ά. πρέπει γενικώς να λαμβάνονται υπόψη και να μπορούν οι άνθρωποι να αναπτύσσονται συνεργατικά μεν αλλά σύμφωνα με τη δική τους ιδιαίτερη κουλτούρα χωρίς εκ των έξω εξουσιαστική επιβολή.
Το τι όμως αποτελεί εξουσιαστική επιβολή είναι ένα ζήτημα που απαιτεί ενδελεχή διερεύνηση. Η εξουσιαστικότητα μπορεί να ασκείται με την οικονομία όπως σήμερα, τον πόλεμο, την κατάκτηση εδαφών, την αναζήτηση ζωτικού χώρου σε ξένες χώρες που μπορεί να γίνεται ακόμη και αθέλητα λόγω υπερπληθυσμού και φτώχειας ορισμένων περιοχών. Αυτό το τελευταίο, που είναι ένα από τα φλέγοντα ζητήματα της εποχής μας, χρειάζεται ειλικρινή ανάλυση κινήτρων, δυνατοτήτων, του αν θέλουμε να αλλάξουμε ώστε να είμαστε επωφελείς για όλους, και διαύγεια για τις σημερινές ανθρώπινες δυνατότητες και αδυναμίες. Η ανθρώπινη φύση εμπεριέχει έντονη τάση ανταγωνισμού και ιδιοτέλειας προς το παρόν, είτε είναι κάποιος πλούσιος είτε φτωχός. Αυτό δεν είναι κάτι που πρέπει να παραβλέπεται αφελώς στους σχεδιασμούς και την ανάλυση ούτε όμως να χρησιμοποιείται σαν δικαιολογία για αποξένωση και αποποίηση ευθυνών. Αυτός όμως ο συνδυασμός είναι εξαιρετικά δύσκολος, γι’ αυτό οι ιδεολόγοι τον αποφεύγουν, θεωρώντας πιο εύκολο και ψυχολογικά ικανοποιητικό να μένουν κλεισμένοι σε γνωστές μονομέρειες οποιασδήποτε κατεύθυνσης. Αυτά είναι τα σημερινά προβλήματα του κόσμου που δεν πρόκειται να λυθούν γρήγορα, εύκολα και ανέξοδα. Πάρα πολλά μπορούν να ειπωθούν για την παγκοσμιότητα, αλλά παραθέτουμε τα συγκεκριμένα ως ενδεικτικά για τη σημαντικότητα της έννοιας αυτής.
Το δεύτερο προαπαιτούμενο για μη δογματισμό στην ερμηνεία των μεγάλων ιδανικών οφείλεται στο ότι οι ερμηνείες μας είναι αναπόφευκτα απότοκο της σημερινής ικανότητάς μας να αντιληφθούμε τα πράγματα και τον εαυτό μας. Γι’ αυτόν τον λόγο η επιβολή μιας οριστικής ερμηνείας (στην οποία ρέπουν οι ιδεολόγοι) θα μοιάζει με ένα θεολογικό δόγμα που θα περιορίζει τα πράγματα στο μέλλον.
Το τρίτο προαπαιτούμενο για μη αντιφατική δράση είναι πρόδηλο και σε αυτό εμπίπτει και η πληθωριστική χρήση γενικόλογων διακηρύξεων για αγαθές προθέσεις τη στιγμή που οι πράξεις οδηγούν σε αντίθετα αποτελέσματα και ενίοτε δείχνουν αντίθετες προθέσεις.
Επομένως, σήμερα η παγκοσμιότητα μας δείχνει την αρνητική της όψη μέσα σε ένα κυκεώνα συμφερόντων, διαφορετικοτήτων και συγκρούσεων από άτομα, έθνη και διάφορες άλλες ομάδες, αλλά δεν φταίει η ίδια ως έννοια. Φταίει η ανθρώπινη ανωριμότητα και ανευθυνότητα στο να αντιληφθεί και να αποδεχθεί το αναπόφευκτο με ορθούς όρους.
Στη συνέχεια θα αναλύσουμε ενδεικτικά ορισμένες άλλες ιδέες ή ιδανικά για μια (σχετική και μόνον) αποκατάστασή τους σε μια ορθότερη θέση από αυτήν που έχουν σήμερα.
(Συνεχίζεται…)
Ιωάννα Μουτσοπούλου, δικηγόρος
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων
Ιανουάριος 2016
