Μπορεί τα τελευταία χρόνια να μας απασχολούν έντονα η πανδημία του κορωνοϊού και καταστροφικά φυσικά φαινόμενα, όπως οι πρόσφατοι σεισμοί στην Τουρκία και τη Συρία, όμως είναι γεγονός ότι πανδημίες και φυσικές καταστροφές διατρέχουν όλη την ιστορία της ανθρωπότητας με σημαντικό αντίκτυπο στους πολιτισμούς ανά τους αιώνες. Πόσο καλά προετοιμασμένοι είναι οι νέοι να κατανοήσουν τα γεγονότα αυτά στην ιστορική τους διάσταση; Απάντηση στο ερώτημα αυτό επιχειρεί να δώσει μια έρευνα του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Την έρευνα εκπόνησε το Παρατηρητήριο για τη Διδασκαλία της Ιστορίας στην Ευρώπη του Συμβουλίου της Ευρώπης (Observatory on History Teaching in Europe- OHTE) με στόχο να αναλύσει τον τρόπο με τον οποίο διδάσκονται οι πανδημίες και οι φυσικές καταστροφές σε διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης, αλλά κυρίως στην Ιστορία, στα 16 κράτη- μέλη του Παρατηρητηρίου: Αλβανία, Ανδόρα, Αρμενία, Κύπρο, Γαλλία, Γεωργία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Πορτογαλία, Βόρεια Μακεδονία, Σερβία, Σλοβενία, Ισπανία και Τουρκία. Μελετήθηκαν τα προγράμματα σπουδών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στις χώρες αυτές και μοιράστηκαν ερωτηματολόγια σε εκπαιδευτικούς, τα οποία απαντήθηκαν από συνολικά 740 άτομα.
Όπως προκύπτει από την έρευνα, πανδημίες και φυσικές καταστροφές λαμβάνουν ελάχιστη έκταση στα προγράμματα σπουδών για τη διδασκαλία της Ιστορίας σε όλες τις βαθμίδες της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στα 16 κράτη. Διδάσκονται, πάντως, εκτενέστερα σε άλλα μαθήματα, όπως στη Γεωγραφία, την Επιστήμη και την Τεχνολογία, τη Βιολογία και τη Λογοτεχνία, αλλά με ελάχιστη, έως καθόλου, ιστορική διάσταση.
Το πιο συχνό παράδειγμα πανδημίας που διδάσκεται σε όλα σχεδόν τα κράτη- μέλη είναι η Μαύρη Πανώλη, και η πιο διαδεδομένη φυσική καταστροφή η έκρηξη του Βεζούβιου, αν και η κάλυψή της στα εθνικά προγράμματα σπουδών είναι σημαντικά λιγότερο συχνή από αυτή της Μαύρης Πανώλης. Γενικότερα εντοπίστηκε ότι η διδασκαλία πανδημιών από ιστορική σκοπιά είναι πιο διαδεδομένη (γίνεται σε 13 κράτη- μέλη) από ό,τι η ιστορικά προσανατολισμένη διδασκαλία φυσικών καταστροφών (εννιά κράτη- μέλη).
Η διδασκαλία των πανδημιών αρχίζει ήδη από την ηλικία των επτά ετών, με μέση ηλικία στην οποία αρχίζει μεταξύ 11 και 13 ετών και κορύφωση στις ηλικίες 16-18 ετών. Αντίθετα, η διδασκαλία των φυσικών καταστροφών αρχίζει στην ηλικία των έξι ετών και κορυφώνεται στις μεγαλύτερες τάξεις της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και στις ηλικίες 14-15 ετών, ωστόσο μειώνεται στις μεγαλύτερες ηλικίες μαθητών.
Παρά τη γενική διαπίστωση ότι οι πανδημίες και οι φυσικές καταστροφές δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλή θέματα στα εθνικά προγράμματα σπουδών των κρατών που ερευνήθηκαν, ωστόσο αυτό δεν ισχύει για την Ελλάδα, την Ιρλανδία, τη Μάλτα, την Πορτογαλία και την Ισπανία, όπου εντοπίστηκε εκτεταμένη κάλυψή τους.
Στα ελληνικά προγράμματα σπουδών και στα ελληνικά σχολικά βιβλία Ιστορίας διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν πολυάριθμες αναφορές σε ιστορικές πανδημίες και φυσικές καταστροφές, κάτι που, όπως σημειώνεται, «επιτρέπει στους μαθητές να κατανοήσουν τις περίπλοκες, ποικίλες και θεμελιώδεις επιπτώσεις που έχουν οι πανδημίες και οι φυσικές καταστροφές στα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά συστήματα» και συμβάλλει «στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ιστορικής σκέψης και ιστορικής ενσυναίσθησης».
Ένα από τα παραδείγματα που αναφέρονται για την Ελλάδα είναι η εξερεύνηση από τους μαθητές Δημοτικού και Γυμνασίου, με τη χρήση πρόσθετου εκπαιδευτικού υλικού, της ιστορίας της Μύρτιδας, του κοριτσιού που πέθανε από τυφοειδή πυρετό κατά τον πολύνεκρο λοιμό της Αθήνας το 430 πΧ. Επίσης, σημειώνεται ότι στα ελληνικά εγχειρίδια Ιστορίας καταγράφονται και άλλα γεγονότα, όπως η Μαύρη Πανώλη και οι συνέπειές της σε όλες τις πτυχές του μεσαιωνικού πολιτισμού, και η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας και το τσουνάμι που προκάλεσε.
Επιπλέον, αναφέρεται ότι οι πανδημίες και οι φυσικές καταστροφές έχουν έντονη παρουσία και σε άλλους τομείς εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Για παράδειγμα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση διδάσκονται ως επί το πλείστον στο πλαίσιο της Φυσικής και της Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ενώ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση περιλαμβάνονται συχνά σε τομείς, όπως η Βιολογία και η Γεωγραφία- Γεωλογία και λιγότερο συχνά στα Θρησκευτικά, στη Γλώσσα και στη Λογοτεχνία.
Στην έρευνα υπογραμμίζεται ότι η διδασκαλία της Ιστορίας μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο να παρέχει στους μαθητές μια ολοκληρωμένη κατανόηση των πανδημιών και των φυσικών καταστροφών του παρελθόντος και του παρόντος. Η διδασκαλία της ιστορικής διάστασης των φαινομένων αυτών θεωρείται ζωτικής σημασίας και από τους εκπαιδευτικούς σε όλες τις χώρες. Το 82% των συμμετεχόντων στην έρευνα τόνισε ότι η διδασκαλία συλλογικών εμπειριών πανδημιών και φυσικών καταστροφών σε όλη την Ευρώπη μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός αισθήματος ευρωπαϊκής ευθύνης και πολιτιστικής ταυτότητας. Πάνω από το 93% πιστεύει ότι η διδασκαλία των φαινομένων αυτών μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην κατανόηση των μαθητών σχετικά με την παγκόσμια κλιματική κρίση, ενώ το 95% θεωρεί ότι η διδασκαλία των θεμάτων αυτών βοηθά στην καλλιέργεια υπεύθυνων πολιτών του κόσμου.
Μύρτις, η συγκλονιστική ιστορία της 11χρονης Αθηναίας που πέθανε σε επιδημία στην Αρχαία Αθήνα
Περί το 430 π.Χ. Επιδημία ενέσκηψε αιφνιδίως εις την πόλιν των Αθηνών και άνδρες, γυναίκες και παιδιά θάβονται βιαστικά σε ένα κοινό τάφο στον Κεραμεικό.
Το 1994-1995, στη διάρκεια των εργασιών της εταιρείας Αττικό ΜΕΤΡΟ, για την κατασκευή του νέου υπόγειου σιδηροδρόμου της Αθήνας, βρέθηκε στην περιοχή του Κεραμεικού ο χώρος όπου ήταν γνωστό πως υπήρχε το νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας. Η αρχαιολογική ανασκαφή έφερε στο φως έναν ομαδικό τάφο με σκελετικό υλικό από την ταφή περίπου 150 ανθρώπων, ενηλίκων και παιδιών, χρονολογήθηκε δε με την αξιολόγηση των αρχαιολογικών ευρημάτων στην εποχή του Λοιμού των Αθηνών, δηλαδή μεταξύ του 430 και του 426 π.Χ.
Ανάμεσα στα οστά του ομαδικού τάφου υπήρχε το κρανίο ενός κοριτσιού 11 περίπου χρόνων, στο οποίο δόθηκε το όνομα Μύρτις. Το κρανίο του κοριτσιού αποκαλύφθηκε από την αρχαιολόγο Έφη Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού, σε ομαδική ταφή θυμάτων του φοβερού λοιμού των Αθηνών, που ξέσπασε στην αυγή του Πελοποννησιακού πολέμου, αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό και σκοτώνοντας – μεταξύ άλλων – τον στρατηγό Περικλή.
Το κρανίο διατηρούσε ένα σημαντικό χαρακτηριστικό παιδιού αυτής της ηλικίας, δηλαδή μέρος της νεογιλής οδοντοφυΐας συγχρόνως με τη μόνιμη. Η άριστη κατάσταση του κρανίου της Μύρτιδος, γέννησε την ιδέα της ανάπλασης ενός παιδικού κεφαλιού της εποχής του Περικλή και της παρουσίασής του σε σχετική έκθεση. Γι’ αυτό το σκοπό κατασκευάστηκε ένα ακριβές αντίγραφο του κρανίου -με τις πλέον σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους- και εστάλη σε ειδικό εργαστήριο στη Σουηδία, απ’ όπου επέστρεψε με τη μορφή που βλέπουμε σήμερα. Ύστερα από 2500 χρόνια η Μύρτις ζωντάνεψε ξανά…
Έτσι ξεκίνησε η μελέτη του σκελετικού υλικού με σύγχρονες εργαστηριακές μεθόδους DNA, προκειμένου να προσδιοριστεί ο αιτιολογικός παράγοντας της φονικής ασθένειας. Για τη διερεύνηση του υπεύθυνου παθογόνου, η ιατρική-οδοντιατρική ομάδα χρησιμοποίησε τον πολφό τριών άθικτων δοντιών, από τρία τυχαία επιλεγμένα κρανία, όπου ανιχνεύτηκαν ίχνη του μικροβιακού παράγοντα. Οι επιστήμονες εντόπισαν το βακτήριο Salmonella enterica serovar Typhi.
