Να κλείσουν τα ιδρυματικά κολαστήρια

Από το ψυχιατρείο της Λέρου που 40 χρόνια πριν ονομάστηκε το «ένοχο μυστικό της Ευρώπης» μέχρι το Κέντρο Περίθαλψης Παιδιών με αναπηρία στα Λεχαινά, στην Ελλάδα η ιστορία του διαφορετικού Άλλου γίνεται μία ιστορία κοινωνικού αποκλεισμού και εξόντωσης.

Το ΚΕΠΕΠ Λεχαινών έχει υπάρξει χώρος εγκλεισμού και βασανισμού ενηλίκων και ανηλίκων ανάπηρων ατόμων για πολλά χρόνια. Άνθρωποι με αυτισμό, διανοητικά προβήματα, κινητικές και αισθητηριακές αναπηρίες πέρασαν, εκεί,  δεκαετίες κλεισμένοι σε ξύλινα κλουβιά, άλλοι δεμένοι μονίμως χειροπόδαρα και όλοι σχεδόν σε βαριά φαρμακευτική. Ενώ οι πρώτες καταγγελίες για τις συνθήκες διαβίωσης των έγκλειστων άρχισαν, ήδη, από το 2009, μόνο το 2014, ύστερα από δημοσίευμα του BBC  το οποίο έδειχνε παιδιά κλειδωμένα σε κλουβιά, και υπό το βάρος της διεθνούς κατακραυγής το Υπουργείο Υγείας καταδέχτηκε να ρίξει το βλέμμα του στο ΚΕΠΕΠ Λεχαινών, χωρίς όμως να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Στο ίδρυμα των Λεχαινών, σήμερα ζουν 47 άνθρωποι, κάποιοι από τους οποίους βρίσκονται ακόμα σε καθεστώς κράτησης μέσα σε κλουβιά.

Τα Λεχαινά και τα κάθε Λεχαινά υπάρχουν ως κάλαθος των αχρήστων μιας κοινωνίας που φοβάται όσο τίποτα τον διαφορετικό Άλλο και κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου να μην θυμάται ότι υπάρχει. Δεν είναι τυχαίο ότι τα περίπου 70 τέτοια κρατικά ιδρύματα που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα είναι χτισμένα εκτός του αστικού ιστού. Αόρατες υπάρξεις στιβάζονται σε αόρατους τόπους αποκλεισμού, ώστε κανείς να μη θυμάται, ούτε καν οι Ερινύες.

Πίσω από την ταμπέλα του ανάπηρου, του τρελού, του παρείσακτου, εκεί που η παραβίαση γίνεται κανόνας ως μία διαρκής «κατάσταση εξαίρεσης» τοποθετούνται σώματα απογυμνωμένα από κάθε δικαίωμα. Η επικρατούσα λογική της ανάπτυξης-με-κάθε-μέσο σκιαγραφεί έναν συγκαλυμμένο πόλεμο ενάντια σε όλους εκείνους που δεν προσαρμόζονται με τις επιταγές αποδοτικότητας του μοντέλου της, είτε αυτοί είναι άνθρωποι αντιμέτωποι με την αναπηρία, την ψυχική ασθένεια, είτε είναι τραβεστί και ομοφυλόφιλοι, είτε είναι μετανάστες. Κοινός παρονομαστής  είναι η αντιμετώπιση του ανθρώπου που παραβιάζει τις επιβαλλόμενες νόρμες ως αντικείμενο το οποίο οφείλει να συμμορφωθεί με αυτό που ορίζεται ως φυσιολογικό. Εάν δεν το κάνει, μετατρέπεται σε ζωή ανάξια και πετιέται στα σκουπίδια. 

Τα Λεχαινά δεν αποτελούν μεμονομένη περίπτωση ιδρυματικής βίας και καταπάτησης των στοιχειωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ανέκαθεν, στην Ελλάδα η κοινωνική πρόνοια βρισκόταν πολύ χαμηλά στην θεσμική ατζέντα. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα μόλις τα 28 από τα 85 ιδρύματα κλειστής παιδικής προστασίας έχουν κρατική εποπτεία, ενώ τα υπόλοιπα είναι κυρίως νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου ή ανήκουν σε Μ.Κ.Ο. και στην εκκλησία. Οι ιδρυματικές συνθήκες, στις περισσότερες περιπτώσεις συνθέτουν ένα τοπίο εγκλεισμού. Οι άνθρωποι, αντιμέτωποι με μεθόδους μηχανικής και χημικής καθήλωσης, επιτήρηση με κάμερες και κλειδωμένες πόρτες, υφίστανται την ανεπανόρθωτη βλάβη του ιδρυματισμού.

Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η μόνη διέξοδος από αυτή την κατάσταση είναι η αποϊδρυματοποίηση, η οποία δεν μπορεί να συνιστά ούτε μία διαδικασία μετάβασης με αποκλειστικό στόχο τη βελτίωση του υπάρχοντος πλαισίου ούτε τη μεταστέγαση των ανθρώπων σε βελτιωμένες συνθήκες διαβίωσης ιδρυματικού τύπου.  Η αποϊδρυματοποίηση είναι μια διαρκής διαδικασία με βασικό άξονα την αλλαγή προσέγγισης του διαφορετικού Άλλου, η οποία απαιτεί ένα καλά οργανωμένο σχέδιο μετάβασης σε δομές με εκπαιδευμένο προσωπικό, όπου στο επίκεντρο δε θα τίθεται η διαφορετικότητα ως ανικανότητα και παθολογία, αλλά ο  άνθρωπος ως υποκείμενο, ως ζωή άξια να βιωθεί. 

Η αντιμετώπιση των διαφορετικών Άλλων ως απορρίματα είναι στον πυρήνα της ολοκληρωτική. Γι’ αυτό τον λόγο μπορούμε να εντοπίσουμε γενεαλογίες και συνέχειες στον τρόπο που διαχρονικά αντιμετωπίζει η κρατική εξουσία σε όλες τις εκδοχές της τους ανθρώπους αυτούς είτε μιλάμε για το ναζιστικό πρόγραμμα ευθανασίας Τ4 (Aktion T4) των «ανεπιθύμητων», «ανάξιων» στοιχείων της κοινωνίας είτε για τον εγκλεισμό σε ξύλινα κλουβιά ανάπηρων ανθρώπων στα Λεχαινά. 

Οφείλουμε να αντισταθούμε ενάντια σε αυτή τη δυστοπική πραγματικότητα. Αυτό που μπορούμε και πρέπει να πούμε είναι ότι οποιαδήποτε απελευθερωτική κοινωνική δραστηριότητα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και τους ανθρώπους με αναπηρία τη στιγμή που η παρούσα κοινωνική συνθήκη τους αντιμετωπίζει χρησιμοποιώντας τον εγκλεισμό και τον αποκλεισμό ως εργαλεία αποκοπής τους από τον κοινωνικό ιστό. Αυτή η απόσταση είναι που πρέπει να καλυφτεί από κοινωνικές κινήσεις, στις οποίες μαζί με αυτούς τους ανθρώπους, και όχι για αυτούς, θα επανεφεύρουμε μέσα από κοινότητες όρους κοινωνικής ένταξης και συμμετοχής, που θα σέβονται την αξιοπρέπεια των ανθρώπων και τη διαφορετικότητά τους.