“Η ζήλια γεννιέται πάντα μαζί με την αγάπη, μα δεν πεθαίνει πάντοτε μαζί της” – Φρανσουά Ντε Λα Ροσφουκό.
Όλοι έχουμε βιώσει το συναίσθημα της ζήλιας. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια φυσιολογική αντίδραση στην αίσθηση ότι απειλείται μια πολύ σημαντική μας σχέση. “Είσαι σημαντικός/ή για μένα και ποτέ δεν θα ήθελα να συμβεί κάτι κακό στη σχέση μας”.Συνήθως βασίζεται σε χαμηλή αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση και ανασφάλεια.
Ο ψυχοθεραπευτής Albert Ellis χαρακτηρίζει τη ζήλια «αυτοπροκαλούμενη μιζέρια», με την έννοια ότι το άτομο θέλει και ζηλεύει, ενώ ο Latmer, ηθικολόγος των αρχών του 20ού αιώνα, αποκάλεσε τη ζήλια «το έγκλημα της σκληρότητας που ακολουθεί τον έρωτα».
Στο Αμερικάνικο σύστημα ψυχιατρικών διαταραχών DSM-5, αναφέρεται περισσότερο ως σύμπτωμα παρά ως ασθένεια.
Κυριότερη συνιστώσα της παθολογικής ζήλιας είναι ο έρωτας, και όπως τονίζει και ο Φρανσουά Ντε Λα Ροσφουκό: «Η ζήλια γεννιέται πάντα μαζί με την αγάπη, μα δεν πεθαίνει πάντοτε μαζί της».
Πιο συγκεκριμένα ο Φρόιντ διέκρινε τρία είδη ζήλιας, τη φυσιολογική, τη νευρωτική και την παθολογική.
Η φυσιολογική ζήλια είναι το συναίσθημα που αισθάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι σε κάποια φάση της ζωής τους και προκαλείται από τη συμπεριφορά κάποιου τρίτου. Έτσι, ένας άντρας μπορεί να νιώσει ζήλια, όταν άλλοι άνδρες προσεγγίσουν τη γυναίκα του σε ένα πάρτι. Αυτό το συναίσθημα είναι απόλυτα φυσιολογικό και εξαφανίζεται από μόνο του μόλις ηρεμήσουν τα πνεύματα.
Η νευρωτική ζήλια εμφανίζεται έντονα σε άτομα υπερευαίσθητα και τις περισσότερες φορές δεν οφείλεται σε σοβαρές ή ορατές αιτίες. Έχει τη βάση της σε βαθιά ριζωμένα αισθήματα ενοχής και στο μηχανισμό άμυνας που ονομάζεται προβολή. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που είχε εξωσυζυγική σχέση και αισθάνεται τύψεις και ενοχές για αυτό, “προβάλλει” τα συναισθήματά της στον άντρα της και τον κατηγορεί για προκλητική συμπεριφορά και για την πιθανότητα απιστίας. Αρχίζει να νιώθει νευρωτική ζήλια, η οποία πηγάζει από τον ίδιο της τον εαυτό, τα συναισθήματα και τις πράξεις της, καθώς και από το φόβο μήπως ο άντρας της διαπράξει απιστία.
Η παθολογική ή αρρωστημένη ζήλια ξεπερνά τα όρια του κοινωνικά αποδεκτού και σχετίζεται σχεδόν αποκλειστικά με την έμμονη ιδέα της απιστίας. Το άτομο που νιώθει αυτό το βασανιστικό συναίσθημα αισθάνεται συνήθως μειονεκτικά απέναντι στο σύντροφό του και παρατηρεί εξονυχιστικά τη συμπεριφορά του άλλου, προκειμένου να βρει πειστήρια και αποδείξεις για την υποτιθέμενη απιστία. Μέσα από τη μόνιμη ανησυχία στην οποία ζει, παρεξηγεί και παρερμηνεύει το σύντροφό του, που υποφέρει από αυτήν τη συμπεριφορά.
Το κλασικότερο ίσως δείγμα του παρανοϊκού αυτού είδους ζήλιας, είναι αυτό του Οθέλλου και της Δεισδαιμόνας. Η παρανοϊκή ζήλια του Οθέλλου τον οδήγησε να μαχαιρώσει την αγαπημένη του από τον φόβο του ότι τον απατούσε. Αν και πρόκειται για ακραία εκδήλωση, όντως υπάρχουν περιπτώσεις – κυρίως οι γυναίκες- οι οποίες είναι τα θύματα.
Μερικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Κατηγορίες για την εμφάνιση ή την προσοχή σε άλλα άτομα.
- Αμφισβήτηση της συμπεριφοράς του συντρόφου.
- Διερεύνηση τηλεφωνικών κλήσεων και όλων των άλλων μορφών επικοινωνίας.
- Απομόνωση του συντρόφου.
- Έλλειψη εμπιστοσύνης.
- Λεκτική ή / και σωματική βία προς τον σύντροφο, το άτομο που θεωρείται αντίπαλος ή και τα δύο.
Η χημεία της ζήλιας:
Η ωκυτοκίνη έχει ονομαστεί η ορμόνη αγάπης, η ορμόνη εμπιστοσύνης και η ορμόνη αγκαλιάς. Νεότερες μελέτες δείχνουν ότι οι επιδράσεις αυτής της ορμόνης εξαρτώνται από το περιβάλλον. Όταν οι ενώσεις μας είναι αρνητικές, η ορμόνη μπορεί να προκαλέσει αναταραχή, σύμφωνα με μελέτη του 2009 για τη Βιολογική Ψυχιατρική.
Η ομάδα μελέτης εξέτασε τις απαντήσεις στους συμμετέχοντες που παίζουν ένα ανταγωνιστικό παιχνίδι υψηλής συμμετοχής μετά από λήψη είτε ωκυτοκίνης είτε εικονικού φαρμάκου. Διαπίστωσαν ότι οι ηττημένοι συμμετέχοντες με υψηλή ωκυτοκίνη ήταν πολύ πιο ζηλότυποι και ανυπόμονοι από τους υπόλοιπους. Τα ευρήματα δείχνουν ότι εάν μια συγκεκριμένη χημική κατάσταση του εγκεφάλου πυροδοτεί αγάπη ή μανία εξαρτάται από το πώς αντιλαμβανόμαστε την κοινωνική μας κατάσταση.
Αιτίες και θεραπείες:
Η κοκαΐνη, η μεθαμφεταμίνη ή άλλα φάρμακα, προκαλούν απότομη αύξηση της ντοπαμίνης, με αποτέλεσμα η παθολογική ζήλια να εμφανίζεται ως παρενέργεια. Ακόμα, η εμφάνισή της θα μπορούσε να συνδεθεί με διάφορες μεταβλητές που περιλαμβάνουν εθισμό σε αλκοολικές και μη αλκοολικές ουσίες, οργανικές εγκεφαλικές διαταραχές, σχιζοφρένεια, νεύρωση, διαταραχές προσωπικότητας ή οποιαδήποτε ψυχική διαταραχή, όπως κατάθλιψη ή μανία, ή διαταραχές της διάθεσης. Είναι επίσης χαρακτηριστικό και σε άτομα που πάσχουν από σεξουαλική δυσλειτουργία.
Με λίγα λόγια, η ζήλια ανθεί όταν το άτομο αισθάνεται ανασφαλές, ευάλωτο, είναι φοβισμένο, δεν αισθάνεται αγάπη και έχει έντονη επιθυμία να είναι σε θέση ελέγχου.
Τη ζηλοτυπία τρέφουν οι αμφιβολίες και είτε μετατρέπεται σε μανία είτε σταματάει όταν η αμφιβολία γίνει βεβαιότητα.
Να θυμάστε: Τα πρώτα σημάδια δεν πρέπει να αγνοηθούν και το άτομο να ζητήσει άμεσα θεραπευτική βοήθεια.
Ειρήνη Παναγοπούλου Κλινική Ψυχολόγος/Ειδικός Σεξουαλικής Υγείας
psychologynow
Βιβλιογραφία:
https://dictionary.reference.com/browse/jealous
SHEPHERD M 1961 “Morbid Jealousy: Some Clinical and Social Aspects Of A Psychiatric Symptom” JOURNAL OF MENTAL SCIENCE 107:688-704
AM Pines (2013). books.google.com, Romantic jealousy: Causes, symptoms, cures.
KQ Chan, EMW Tong, DH Tan, AHQ Koh (2013). What do love and jealousy taste like? psycnet.apa.org
