Δημοσιεύουμε με περηφάνια και θαυμασμό την εργασία των μαθητών, και υπευθύνων καθηγητών, του Αρσακείου Γυμνασίου και Λυκείου Θεσσαλονίκης με θέμα τον σύγχρονο άνθρωπο και τη σχέση του με την ψηφιακή τεχνολογία. Η προσέγγιση μεγάλων και σύνθετων ζητημάτων, από τόσο νέα παιδιά, συνιστά ένα ελπιδοφόρο μήνυμα: αν οι μελλοντικοί ενήλικοι πολίτες προβληματίζονται με τόσο ώριμο, αλλά και ακομπλεξάριστο, τρόπο για θεμελιώδη προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, τότε η ελπίδα να αλλάξει κάποτε η κοινωνία προς το καλύτερο παραμένει ζωντανή.
Αρσάκειο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Βασιλική Αποστολίδου, Αθανασία Κασιμάτη [Τάξη Β΄]
Στυλιανός Δαύρης, Παναγιώτης Ζαγορίδης, Νικόλαος Κουγιανός, Δημοσθένης Ναϊσίδης, Ευαγγελία Πράττου, Δημήτριος Τσιτσιλιάνος, Άννα-Μαρία Υφαντή [ Τάξη Γ΄]
Αρσάκειο Λύκειο Θεσσαλονίκης
Απόστολος Βεκόπουλος, Γεώργιος Βελητσκάκης, Κωνσταντίνος Καραθάνος [Τάξη Α΄]
Δήμητρα Καμάρη, Γεώργιος Κουδρόγλου, Νικόλαος Τσενικίδης [Τάξη Β΄]
Υπεύθυνοι Καθηγητές
Αποστολία Δεμερτζή, Θανάσης Νευροκοπλής, Παναγιώτα Πλατσή
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
«Θαύμα, μυστήριο και εξουσία»: τρεις δυνάμεις οι οποίες, σύμφωνα με τον μεγάλο ιεροεξεταστή του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, μπορούν να υποτάξουν τον άνθρωπο, αφαιρώντας του την ψίχα της ανθρώπινης ύπαρξης, την ελευθερία. Εν έτει 2019 μετά Χριστόν –ή 111 μετά Φορντ, σύμφωνα με τη νέα μέτρηση του χρόνου από τον Άλντους Χάξλεϋ στον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του– η ιλιγγιώδης ανάπτυξη και εισβολή της ψηφιακής τεχνολογίας στη ζωή και στο κορμί του ανθρώπου μάς φέρνει αντιμέτωπους με πρωτόγνωρα ερωτήματα: Από ποιο σημείο και μετά ο άνθρωπος γίνεται θεός; Από ποιο σημείο και μετά παύει να λογίζεται άνθρωπος; Πρωτόγνωρα; Ίσως όχι και τόσο…
Εκτός από τους παραπάνω λογοτέχνες, παρόμοιες προφητικές επισημάνσεις έχουν ήδη κατατεθεί στη συλλογική κρίση από δημιουργούς του κινηματογράφου, όπως ο Στάνλεϋ Κιούμπρικ με την ταινία του «2001: Η Οδύσσεια του διαστήματος» και ο Κριστόφ Κισλόφσκι με τον «Δεκάλογo». Μπροστά σε αυτό το κρίσιμο για τον ανθρώπινο πολιτισμό σταυροδρόμι, θα επιχειρηθεί η χαρτογράφηση μιας terra incognita (ψηφιακή τεχνολογία), το ζύγιασμα των επικείμενων ανθρωπολογικών μεταβάσεων και η αναζήτηση πυξίδας για τη μελλοντική του πορεία.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Περιδιαβαίνοντας μέσα από τις εισηγήσεις των συμμαθητών μας τον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο»[1] της ψηφιακής τεχνολογίας, συνειδητοποιούμε ότι η εισβολή της στη ζωή μας μάς φέρνει αντιμέτωπους με πρωτόγνωρα ερωτήματα: Πόσο κοντά είναι ο άνθρωπος στο να γίνει θεός; Από ποιο σημείο και μετά παύει να λογίζεται άνθρωπος; Θα είναι η ψηφιακή τεχνολογία η νέα θεότητα, την οποία θα λατρεύει και η οποία θα ορίζει τη ζωή του; Μπροστά σε αυτό το κρίσιμο σταυροδρόμι, αρχικά, θα διερευνήσουμε τις επικείμενες ανθρωπολογικές μεταβάσεις που ήδη τροχοδρομούνται, και, στη συνέχεια, θα αναζητήσουμε πυξίδα για τη μελλοντική πορεία του ανθρώπου.
I. Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ
Από το ζώο στον άνθρωπο – Το εργαλείο και ο ρόλος του στην εξέλιξη του ανθρώπου.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: Από τότε που ο άνθρωπος, αδιαφοροποίητο αρχικά ζώο, ξεκίνησε το περιπετειώδες ταξίδι του, τη δική του Οδύσσεια που συνεχίζεται έως σήμερα. Κομβικό σημείο στη διαφοροποίησή του (Homo Faber[2]) από τα ζώα, αλλά και στη μετέπειτα μεγαλειώδη πορεία του πολιτισμού του, ήταν η ανακάλυψη και χρήση του εργαλείου[3], δηλαδή, της τεχνολογίας –είτε ως όπλου στον αγώνα επιβίωσης μέσα στην εχθρική για αυτόν Φύση, είτε ως μέσου για διαδοχικές κατακτήσεις[4]: της Φύσης [ελέγχοντας καλλιέργεια και παραγωγή, προστατευόμενος από καταστρεπτικά φυσικά φαινόμενα και θεραπεύοντας φονικές ασθένειες], του μακρινού διαστήματος και εντέλει της ίδιας της Ζωής.
«Ἐψεύσθη πάλαι Ἀδάμ, καὶ Θεὸς ἐπιθυμήσας οὐ γέγονεν»[5]. Και όμως, ο Homo Deus είναι ήδη προ των πυλών!
Στο κατώφλι της νέας χιλιετίας, το στοίχημα πλέον αφορά στην υπέρβαση της δυστυχίας και του γήρατος, στην επιδίωξη της ευδαιμονίας και της αθανασίας. Και όλα αυτά μέσα από την αναβάθμιση του ανθρώπου σε θεό, που συνεπάγεται την ολοκληρωτική μεταλλαγή του ίδιου αλλά και της κοινωνίας του[6].
Ας ξεκινήσουμε από τον άνθρωπο, του οποίου το μεγαλύτερο πρόβλημα, ζοφερά τυλιγμένο με τον πιο αδυσώπητο φόβο, είναι ο βιολογικός του τερματισμός. Ο θάνατος προσεγγίζεται πια ως ένα πρόβλημα τεχνικό, που μπορεί να βρει τεχνικά τη λύση του. Η γενετική μηχανική, η αναγεννητική ιατρική, η νανοτεχνολογία και η μηχανική μη οργανικών όντων επιστρατεύονται για να επανασχεδιάσουν θεμελιώδεις δομές και διαδικασίες του ανθρώπινου σώματος και νου[7].
Η βασική διαφοροποίηση αυτής της διαδικασίας αναβάθμισης –σε σχέση με προηγούμενες θεραπευτικές επεμβάσεις– έγκειται στην ενσωμάτωση των εξωτερικών έως τώρα εργαλείων μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Το εργαλείο από προέκταση του ανθρώπου, συγχωνεύεται με αυτόν και του χαρίζει του σε μόνιμη βάση τις δυνατότητές του. Ο υβριδικός άνθρωπος (cyborg), παράγωγο της σύζευξης οργανικών μελών και μη οργανικών συσκευών, θα λειτουργεί με τη βοήθεια ευφυών προγραμμάτων, που θα του επιτρέπουν την ταυτόχρονη πρόσβαση και στον πραγματικό και στον εικονικό κόσμο.
Αναφορικά με την κοινωνία; Γύρω από ποιον νοηματικό άξονα και σε ποιο πλέγμα σχέσεων θα οργανωθεί αυτή στη νέα εποχή; Η απάντηση βρίσκεται σε όλα όσα καταγράφονται και συγκεντρώνονται: στα δεδομένα [data]. Η νέα αναδυόμενη θρησκεία είναι ο νταταϊσμός [dataism] και δόγμα της η ροή των δεδομένων[8]. Ως γέννημα της Βιολογίας και της Πληροφορικής, παντρεύει τους βιοχημικούς αλγόριθμους των ζωντανών οργανισμών με τους ηλεκτρονικούς των υπολογιστών και ερμηνεύει κάθε φαινόμενο και οντότητα βάσει της συμβολής τους στην επεξεργασία δεδομένων[9].
Μέσα σ’ αυτό το ενιαίο σύστημα, κάθε άνθρωπος θα λειτουργεί ως μικροκύκλωμα και κατ’ επέκταση ως εργαλείο για τη δημιουργία του Διαδικτύου Όλων των Πραγμάτων, ενώ τα συναισθήματα και οι αποφάσεις του θα ερμηνεύονται ως αλυσιδωτές αντιδράσεις βιοχημικών συμβάντων. Το «πανταχοῦ παρὸν καὶ τὰ πάντα πληρὸν» κοσμικό σύστημα θα είναι ο νέος θεός που θα ελέγχει τα πάντα. Σκοπός του ανθρώπου, αλλά και ζωτικός όρος επιβίωσής του, θα είναι η ένωση με αυτό το παγκόσμιο υπερδίκτυο[10], ενώ η αποσύνδεση από αυτό θα σημαίνει τον θάνατό του[11].
II. ΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ
Οι απειλές στις σχέσεις του ανθρώπου με τον εαυτό του, τον συνάνθρωπο και τη Φύση.
Την ίδια στιγμή οι μαύρες σκέψεις δε λείπουν: τι θα συμβεί εάν η βούληση από τους ανθρώπους μεταβιβαστεί στους δικτυωμένους αλγόριθμους[12]; Οι άνθρωποι, από αυτόνομα όντα που με ελεύθερη βούληση δρομολογούσαν τη ζωή τους, θα μετατραπούν σε ένα σύνολο βιοχημικών διεργασιών που καταγράφονται και κατευθύνονται από το παγκόσμιο τεχνολογικό δίκτυο[13].
Έως σήμερα, ο σύγχρονος δυτικός[14] πολιτισμός[15] αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως άτομο, ως μια αυθύπαρκτη δηλαδή μονάδα, μια αξία καθεαυτή, που οικοδομεί τη ζωή του πάνω σε μια χρησιμοθηρική και λογοκρατική αντίληψη[16], ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες και την επιθυμία του για ευδαιμονία[17].
Σε πείσμα της ατομοκρατίας, όμως, ο άνθρωπος δεν είναι κλειστό σύστημα, πόσο μάλλον μικροκύκλωμα. Είναι πρόσωπο, μοναδικό και αναντικατάστατο, η ιδιαίτερη ταυτότητα του οποίου πηγάζει από τις σχέσεις του με τους άλλους. Τι θα γίνει, λοιπόν, με τη μοναδικότητα του προσώπου, όταν ευφυή λογισμικά θα κυλούν στο αίμα του ή θα είναι συνδεδεμένα με τον εγκέφαλό του, ρυθμίζοντας τις αποφάσεις του;
Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα συνδέεται με το ανθρώπινο σώμα: πρόκειται για την επαπειλούμενη παράλυσή του, αλλά και τη διαφαινόμενη μετατροπή του σε cyborg. Ναι, το σώμα απειλείται![18]Ολοένα και περισσότερο μπαίνει στο περιθώριο· γεγονός που επιβεβαιώνει η δυνατότητα για ηλεκτρονικές αγορές, διαδικτυακές συναντήσεις, ακόμη και ερωτικές συνευρέσεις.
Ολοένα και περισσότερο ο άνθρωπος αποξενώνεται από το ίδιο του το σώμα, καταδικάζοντάς το να μη γίνεται αυτό που είναι: μέσο κοινωνίας με τους άλλους. Παράλληλα με την αποϋλοποίησή του, συντελείται η αποϊεροποίησή του και μεταλλάσσεται από ναός της ανθρώπινης ύπαρξης σε πράγμα ή μικροκύκλωμα, έρμαιο στις ηλεκτρονικές ορέξεις αυτού του απρόσωπου Διαδικτύου των Πραγμάτων.
Η ακύρωση του σώματος συνδέεται και με έναν άλλο πολύ σημαντικό κίνδυνο για τη Φύση, αυτό που ονομάζουμε «οικολογικό πρόβλημα». Η αποξένωση του ανθρώπου από το σώμα του, συνεπάγεται και την αποκοπή του από τη Φύση, με την οποία συνδέεται το σώμα του. Η οικολογική κρίση θα λάβει δραματικές διαστάσεις, όσο ο άνθρωπος δεν αντιλαμβάνεται πως είναι και σώμα, είναι μέρος του φυσικού κόσμου και πως, όταν τον καταστρέφει, καταστρέφει τον ίδιο του τον εαυτό[19].
Βρισκόμαστε, άραγε, στο κατώφλι μιας νέας εποχής ή στο χείλος του γκρεμού; Και στις δύο περιπτώσεις, πριν αποφασίσουμε τι ακριβώς συμβαίνει, είναι αναγκαίο να προχωρήσουμε σε μια ανα-θεώρηση των θεμελιωδών αξιών, πάνω στις οποίες στηρίζεται και οικοδομείται ο πολιτισμός μας
