Άννα – Ειρήνη Parkins – Κλινική Ψυχολόγος
Συνέντευξη στον Γιώργο Ιγνατίου
Κυρία Πάρκινς, διοργανώσατε ένα
φεστιβάλ στην Αθήνα με τίτλο Τέχνη η σωτηρία της ψυχής. Γιατί η τέχνη μπορεί να
σώσει την ψυχή μας;
H Τέχνη εκτός από αισθητική, έχει και θεραπευτική αξία. Αυτό
αναδεικνύεται όχι μόνο σε άτομα που υποφέρουν από αρρώστιες του σώματος, αλλά
και σε όσους υπομένουν τις αρρώστιες της “ψυχής”. Με την εκφραση της τέχνης, ο
άνθρωπος εκφράζει τον εσωτερικό του κόσμο και θεραπεύεται από τα “φαντάσματά”
του, ακόμη και όταν δεν μπορεί να εκφρασθεί μέσω του λόγου με την τέχνη,
αρθρώνει ένα λόγο βαθιά προσωπικό.
Η Τέχνη είναι μέσο έκφρασης, μια
αφορμή, μια θεραπεία ψυχής. ‘Ενα σύνολο συμβόλων αποτυπωμένα σ’ενα πίνακα, σ’ενα
καμβά, σε μια σκηνή, σ’ένα πεντάγραμμο. Εμβαπτιζόμαστε σ’αυτην και ταξιδεύουμε
σε μέρη που μόνο η φαντασία μπορεί να έχει πρόσβαση. Η Τέχνη έχει τη δύναμη να
πυροδοτήσει διανοητικές, σωματικές, ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις στον
άνθρωπο.
Σε μια κρίσιμη περίοδο για την ελληνική κοινωνία τα ακραία
περιστατικά περισσεύουν με αυτοκτονίες, άνοδο των περιστατικών κατάθλιψης
κ.λ.π. Ποιο το σχόλιο και η πρότασή σας για να μετριαστούν ως Κλινική
Ψυχολόγος που είστε;
Εάν αποκλείσουμε τις αυτοκτονιες λόγω
προβλημάτων σωματικής υγείας, εγκεφαλικών βλαβών, καρκίνου, πρέπει να μιλήσουμε
για μια σειρά από δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις με κοινό παράμετρο
συναισθημάτων,φόβου φανταστικού ή πραγματικού. Κατά τα πρώτα στάδια της
ανάπτυξης του παιδιού, εκεί δηλαδη που εγκαθίσταται η ιδέα εαυτού, το κτίσιμο
ένος δομημένου εγώ, οι ρόλοι και οι ταυτίσεις, σ’αυτή την πρώτη σημαντική
περίοδο της ζωής, εάν βιώσει το περιβάλλον επιθετικό, αμφίθυμο, ανασφαλές,
επικίνδυνο, ασταθές, χωρίς χάρτη ζωής και οδηγίες πλεύσης, θα επιτίθεται σε
οτιδήποτε θεωρεί απειλητικό και εχθρικό.
Θεωρώ, πως το περιβάλλον
και η οικόγένεια, παίζουν το σημαντικότερο ρόλο στη θεμελίωση του αμυντικού
συστήματος του ατόμου, έναντι των εξωγενών πιέσεων.
Θα έλεγα απλά ότι οι εξωτερικοί κοινωνικοί παράγοντες, η οικονομική κρίση, η ανεργία κ.λ.π.,
πυροδοτούν τις αυτοκτονίες. Είναι η αφορμή και όχι το αίτιο.
Τί απαντάτε στην παρατήρηση κάποιων, πως υπάρχει ένας ευνουχισμός
στην ελληνική κοινωνία και δύσκολα αντιδρούν οι άνθρωποι, κυρίως οι νέοι σε τόσα
που συμβαίνουν;
Στην ελληνική σύγχρονη κοινωνία, συχνά μιλάμε για ευνουχισμό αυτής,
εννοώντας ότι γίνεται άβουλη, εξηρτημένη, ευάλωτη στις εξωγενείς πιέσεις. Εν
μέρη, ναι, μπορούμε να μιλήσουμε για ευνουχισμό, σαν αποτέλεσμα της μεγάλης
οικονομικής κρίσης, της προσπάθειας συνολικής απαξίωσης της χώρας και των
διαχρονικών αξιών μας…
Στην ουσία, θα έλεγα ότι δεν υπάρχει
ευνουχισμός στην Ελληνική κουλτούρα.
Οι Ελληνες δεν “ευνουχίστηκαν”
από την παλαιότερη ιστορία μέχρι πρόσφατα, ούτε από Πέρσες, ούτε Οθωμανούς, ούτε
Γερμανους. Υπάρχει ένα ανθρώπινο δυναμικό που προκύπτει από την μακρά ιστορία με μοναδικά χαρακτηριστικά δημιουργικότητας σε κάθε επίπεδο, στις
επιστήμες, τέχνες, διεκδίκηση δικαίου, τόσο σε ειρηνικές περιόδους, όσο και στα
πεδία μαχών.
Εχει μάθει ν’αντιστέκεται σθεναρά στις προσπάθειες του
σύγχρονου ομαδικού ευνουχισμού.
Όσον αφορά τους νέους, υπάρχει ένα
ποσοστό που αντιδρά παθητικά στα όσα συμβαίνουν γύρω μας και αυτό οφείλεται στο
πώς αυτά τα παιδιά έχουν εκπαιδευτεί και προετοιμαστεί α-κατάλληλα για τη ζωή
και ενδεχομένως σε καταθλιπτικά στοιχεία που κρύβονται βαθιά μέσα τους.
Οι καλλιτέχνες, οι πνευματικοί άνθρωποι, γενικότερα. γιατί δεν
διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εποχή μας, κάτι που συνέβαινε άλλες δεκαετίες
κατά τη γνώμη σας;
Κατά τη γνώμη μου, οι καλλιτέχνες και οι πνευματικοί άνθρωποι
διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στην εποχή μας. Ο Σαρτρ, έλεγε ότο “ο πνευματικός
άνθρωπος είναι κάποιος που φυτρώνει εκεί που δεν τον σπέρνουν”. Απλά, η έλευση
της τεχνολογίας από τη μία, διευρύνει τη γνώση και από την άλλη, οι πολυδιάστες
οικονομικές αλλαγές την καθυστερούν.
Η Τέχνη και η διανόηση
αμφισβητούν την εξουσία, παρεμβαίνουν στην δημόσια σφαίρα, θεμελιώνουν ρόλους
και παραμένουν. Ακολουθώντας την προοπτική του Καντ, οφείλουν ν’ ασκούν την
κριτική λειτουργία και τη δημόσια χρήση του λόγου. Οι καλλιτέχνες και
πνευματικοί άνθρωποι έδιναν μορφή στο συλλογικό, φαντασιωτικό ασυνείδητο, γεμάτο
ουτοπία και επινοούσαν τη διαλεκτική. Σήμερα φαίνεται να τους έχει δωθεί μια
άλλη λειτουργία, αντί να επινοούν το μέλλον, αφοσιώνονται στην εργασία πένθους
της κοινωνίας μας, εκτοπίζοντας την ουτοπία.
Στις απειλούμενες από
κατακερματισμό κοινωνίες, όπου η ζωή έχει εξατομικευτεί, έχουν γίνει
“επικίνδυνοι” εκείνοι που καταγγέλουν τις καταπιέσεις και την αστική τάξη του
κόσμου, δίνουν ενίοτε την εντύπωση “φωνής βοώντος εν τη ερήμω”.
Οι
δύο τελευταίοι αιώνες, υπήρξαν εποχές που σημαδεύτηκαν από ήττες, πτώσεις,
εξορίες, καταπιέσεις, καταστολές του κριτικού λόγου. Ομως και στις χειρότερες
στιγμές, ο ορίζοντας δεν έσβησε. Ακόμη και ανάμεσα σε δύο παγκόσμιους πολέμους η
ελπίδα έλαμπε.
Οι καλλιτέχνες και πνευματικοί άνθρωποι συνέχιζαν να
ελπίζουν και να παράγουν.
Σήμερα, σε μια κατάσταση
λιγότερο τραγική, η προσδοκία φαίνεται να έχει κάπως μειωθεί.
Η κρίση που διανύουμε, πέρα από την οικονομική στενότητα που έχει
προκαλέσει είναι και πολιτιστική;
Η κρίση έχει επιφέρει αναπόφευκτες πολιτισμικές αλλαγές σε όλες τις
δομές, μοιάζει να έχουμε χάσει τον πυρήνα των ανθρωπίνων ιδιοτήτων μας.
Καλούμαστε να δεχτούμε επιβεβλημένες, εξουθενωτικές οικονιμικές λύσεις. Η
ελεύθερη βούληση βιώνεται κάτω από φόβο με ψυχοσωματικές ασθένειες που οδηγεί
μέχρι αυτοκαταστροφής. Εμείς “τ’ ανυπάκουα παιδιά”, υποτελείς υπήκοοι, μέσα από
την “Δύναμη του Shock”, του μηχανισμού σύγχυσης, του καταιγισμού απειλών
ανεπάρκειας και ακινητοποίησης της ενοχής, καλούμαστε να κάνουμε στην άκρη τις
απειλές, να διατηρήσουμε την ελπίδα και αισιοδοξία, την εθνική και ατομική μας
ταυτότητα και κυριαρχία.
Η κρίση μας παροτρύνει να
επαναπροσδιορίσουμε και επανασυγκολήσουμε τα ραγίσματα των σχέσεων μας και να
ξαναμελετήσουμε τα δεδομένα της ύπαρξής μας. Μέσα από το αφύσικο που καθημερινά
μας κυκλώνει να δημιουργήουμε μια καινούρια συλογικότητα, κανοντας το “εγώ” να
γίνει “εμείς”.
Διαρκώς ακούμε περιστατικά ακραίων ψυχολογικών καταστάσεων με
αποτέλεσμα πιλότο που ρίχνει αεροπλάνο με 150 ανθρώπους, παιδοκτόνο να
τεμαχίζει το παιδί του, νεαρούς να σκοτώνουν Έλληνα λογοτέχνη κ.α. Θεωρείτε πως
οι ειδικοί της ψυχικής υγείας χρειάζεται να διαδραματίσουν έναν ενεργότερο ρόλο
στις κοινωνίες; Αν ναι με ποιον τρόπο;
Σκέπτομαι ότι οι ειδικοί της ψυχικής υγείας, δεν μπορούν να
διαδραματίσουν, να επωμισθούν έναν τέτοιο ρόλο, αν δεν τους ζητηθεί. Κατά τη
γνώμη μου σ’ αυτά τα επαγγέλματα, όπου ένας πιλότος “κουβαλά” και είναι
ολοκληρωτικά υπεύθυνος για τόσες ανθρώπινες ζωές, θα έπρεπε να υποβάλονται σε
ψυχοθεραπεία και εξονυχιστικό έλεγχο, με κατάλληλα ψυχοδιαγνωστικά τεστ
προσωπικότητας, κατά τακτά διαστήματα, καθ’όλη τη διάρκεια της καρριέρας
τους.
Οσο για τους παιδοκτόνους, δολοφόνους που αναφέρατε, είναι
άτομα με τεράστια ψυχολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα, από παιδική τραυματική
ηλικία, όπου μεγαλώνοντας, μεγαλώνουν και αυτά και εμφανίζονται μ’ αυτόν τον
βίαιο, αποτρόπαιο και ανεξήγητο τρόπο.
Τί απαντάτε σε αυτούς που λένε πως η κατάθλιψη αποτελεί το τίμημα του
δυτικού πολιτισμού;
Οταν αναφερόμαστε στην κατάθλιψη, σαν τίμημα του δυτικού πολιτισμού,
αναλογίζομαι το τρελλό κυνηγι της ευτυχίας του δυτικού κόσμου, τη συνεχή
προσπάθεια όλων μας να είμαστε ευτυχισμένοι καταφεύγοντας σε χάπια, βότανα,
τρελλό τρέξιμο καρριέρας, θεώρατα σπίτια, τεράστια Τζιπ. Καταλήγω έτσι στο ότι
όταν μιλάμε για ευτυχία το 2001, μιλάμε ταυτόχρονα για μια αντίθετη έννοια την
κατάθλιψη που το 2020 θα είναι η δεύτερη αιτία αναπηρίας στον κόσμο και λέω
κατάθλιψη και όχι δυστυχία, γιατί δυστυχία είναι η κατάσταση που ζούμε και
κατάθλιψη, το σύμπτωμα. Οσο και αν προσπαθούμε να ρίξουμε αστερόσκονη στη ζωή
μας, επικεντρωνοντας στα στοιχειώδη και ουσιαστικά, όλοι με έναν τρόπο ζούμε
αυτή την ατμόσφαιρα. Ομως οι μετανάστες, τα πεινασμένα παιδιά της Αφρικής, οι
άρρωστοι στα νοσοκομεία, έχουν αληθινά προβλήματα. Δεν έχουν όμως κατάθλιψη.
Δυστυχώς ο δυτικός κόσμος με την ευχέρεια που σου δίνει τόσα σε απομυζα με το
δικό του μελετημένο καπιταλιστικό τρόπο. Είσαι άνεργος; Αντικοινωνικός; Τότε
είσαι εκτός συστήματος. Δεν μπορείς να κάνεις παιδί; Δεν μπορείς ν’
ανταπεξέλθεις στους δικούς του κανόνες; Επιταγές, νόμους, κυρώσεις, δάνεια,
φόρους; Τότε έισαι πάλι εκτός….., όχι στο άλλο κόσμο, αλλά σε αυτόν,
τον καταθλιπτικό παγκοσμιοποιημένο δυτικό πολιτισμό, που σαν άλλος Μινόταυρος,
σαρώνει αλλότριώνει, υποδομεί υποσκάπτοντας κάθε μνήμη, γλώσσα, αξίες και
ψυχοσωματική υγεία.
Θεωρείτε πως αυτοί που αποτελούν την πολιτική,
οικονομική, πνευματική ηγεσία αποτελούν το “καλύτερο ανθρώπινο δυναμικό” που
διαθέτει η ελληνική κοινωνία;
Θεωρώ ότι δεν είμαι ο πλέον κατάλληλος
άνθρωπος για ν’ απαντήσω σ’ αυτή την ερώτηση. Πιστεύω, ότι αυτή
είναι μια απάντηση που θα πρέπει ν’ απαντηθεί από το
λαό.
Ο πόνος βελτιώνει τον άνθρωπο ή τον βαλτώνει; Τί λέει η εμπειρία σας
από αυτά που έχετε ζήσει;
Τα τραύματα, σαν ψυχικά τραυματικά γεγονότα, που υφιστάμεθα στη ζωή μας,
είναι αναρίθμητα, πολυποίκιλα, πολυδιάστατα, πόλεμοι, βιασμοί, αρρώστιες,
διαζύγια, πένθη, απώλειες.
Πώς οι άνθρωποι βιώνουν, αναπαριστούν
το ψυχικό τραύμα; Πώς μέσα απο το σημαντικό βλέμμα του Αλλου, μπορει να βοηθά
στο να επουλώνει το τραύμα ή να το αφήνει ανοιχτό να αιμορραγεί; Πώς
διαφορετικά τοποθετούμαστε απέναντι στην ψυχική οδύνη και ψυχικό πόνο;
Αλλος γίνεται αυτόχειρας στο ίδιο γεγονός, άλλος το αποδέχεται και
συνεχίζει το μεγαλείο της ζωής. Η ένταξη στην πραγματικότητα παρέα μ’ένα δυνατό
ένστικτο αυτοσυντήρησης, αποτελούν ρεαλιστικές πράξεις ζωής. Αν δεν υπάρχει ο
πόνος, ο άνθρωπος δεν ολοκληρώνεται, δεν ωριμάζει πλήρως, κάποιες φορές τον
βοηθά ν’αλλάξει προς το καλύτερο. Μετριάζει την αλλαζονεία του και την
παντοδυναμία της παιδικής ηλικίας του.
Συνοπτικά, θα έλεγα οτι ο
πόνος είναι στοιχείο της ζωής που θα ζήσουμε όλοι και εξαρτάται και πάλι από τον
τρόπο που έχουμε βιώσει και καταγράψει στο ασυνείδητό μας σαν παιδιά, το πως
έχουμε “κτισει” το αμυντικό μας σύστημα σ’αυτό το ταξίδι περιπέτειας στη
ζωή. “Στην καλοσύνη και τη γνώση, δίνουμε υποσχέσεις, τον πόνο τον ακούμε”
Marcel Proust.
Θα συνεχίσετε και με άλλα φεστιβάλ Τέχνης και αν πότε και
πού;
Το Φεστιβάλ χαρακτηρίστηκε αρκετά τολμηρό και καινοτόμο. Αγγίξαμε σε
ισότιμη βάση τη ψυχική ασθένεια, το σύμπτωμα την αναπηρία την παιδικη, νεανική
και τρίτη ηλικία. Μέσα από την πολυπλοκότητα των δρώμενων, μπορέσαμε να
αναδείξουμε την δυνατότητα συνυπαρξης της ετερότητας με την καθημερινότητα.Αυτό
μας ενεπνευσε να συνεχίσουμε στο επόμενο. Θα σας ανακοινώσουμε το χώρο και το
χρόνο πολύ σύντομα.
Η Άννα – Ειρήνη Parkins, είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Paris 7. Σπούδασε
στη Ζυρίχη και Παρίσι (μαθήτρια του Pierre Fedida). Παρακολούθησε θεατρικές και
κινηματογραφικές σπουδές μαθήτρια του Κουβανού Εrnesto Colina. Επεξεργασία
φωτογραφίας και ζωγραφικής.
Διετέλεσε ερευνήτρια στο Διεθνές Κέντρο Ψυχικής Υγείας στο Danderil Σουηδίας, διευθύντρια κέντρων εκπαίδευσης ατόμων με
σωματικές ψυχικές δυσκολίες, επιστημονικός συνεργάτης στο κέντρο διακομιδής
Π.Ι.Κ.Π.Α. Πεντέλης, διευθύντρια κέντρων προσχολικής – σχολικής ηλικίας, σχολών
γονέων και οικογενειακής θεραπείας. Επιστημονικός συνεργάτης ερευνητικών
προγραμμάτων Πανεπιστημίου Παρισίου. Δίδαξε σε Πανεπιστημιακά κολλέγια στο
εξωτερικό και στην Ελλάδα.
Συμμετέχει σε προγράμματα επιμόρφωσης και
εποπτείας εκπαιδευτικών – Ψυχολόγων στην ψυχαναλυτική τεχνική και πράξη. Ζει και
εξασκεί την Ψυχαναλυτική πρακτική στην Αθήνα.
