15 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΤα ελεύθερα χωριά της Ευρυτανίας κατά τη γερμανική κατοχή: Η Άμεση Λαϊκή...

Τα ελεύθερα χωριά της Ευρυτανίας κατά τη γερμανική κατοχή: Η Άμεση Λαϊκή εξουσία και ο «Κώδικας Ποσειδών»

Η Άμεση δημοκρατία προϋποθέτει και απαιτεί την άμεση συμμετοχή όλων μας. Αξιώνει να αντιμετωπίσεις, να πάρεις θέση, να συμμετέχεις στη διαμόρφωση κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων και να δημιουργείς γεγονότα γύρω από αυτά!

Μια τέτοια προσπάθεια -για να τη θυμηθούμε όσοι μιλάμε σήμερα για άμεση δημοκρατία-ήταν και η υλοποίησή της στα ελεύθερα χωριά της Ευρυτανίας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, με τη μορφή της Άμεσης Λαϊκής Εξουσίας στα πλαίσια του “Κώδικα Ποσειδώνα”

Δεκέμβριος 1942… 


Είναι η εποχή που ήταν αναγκαία μια νέας μορφής κοινωνική οργάνωση για αυτοδιοικηθούν οι πρώτες απελευθερωμένες- από το κατοχικό κράτος- περιοχές και οι ορεινές ευρυτανικές αγροτικές κοινότητες. 

Οι ανταρτικές ομάδες υπό τον Άρη, καταργούσαν αμέσως τις διορισμένες κατοχικές αρχές. Στις πλατιές συσκέψεις που ακολουθούσαν, η συζήτηση με τους λαϊκούς αγωνιστές στρεφόταν στην αναγκαιότητα της Αυτοδιοίκησης και Αυτοκυβέρνησης μετά το κενό εξουσίας που προέκυπτε. Το σημαντικό αυτό καθήκον έπεφτε στους ώμους των ντόπιων κατοίκων, γιατί δε θα μπορούσαν να το αναλάβουν οι αντάρτικες ομάδες, οι οποίες από τη μια έπρεπε να μετακινούνται συνεχώς για να συνεχίζουν την απελευθέρωση και από την άλλη δεν μπορούσαν να γνωρίζουν τις λεπτομέρειες των ιδιαίτερων προβλημάτων κάθε περιοχής.
Οι συνθήκες ήταν ώριμες για το «μεγάλο άλμα προς τα εμπρός»!   Γιατί ο λαός, συγκρατημένος σε ενιαίο σώμα, «μεταβάλλεται μέσα στο ειδικό κλίμα της ομάδας, της κοινότητας, του συνόλου, του ΕΜΕΙΣ, αν όχι σε σοφό, … οπωσδήποτε όμως σε ποιο έξυπνο … απ’ όσο είναι στην πραγματικότητα ο καθένας που παίρνει μέρος στην Γενική Συνέλευση».

Στις αρχές Δεκέμβρη 1942, στο χωριό Κλειτσός Ευρυτανίας, συναντώνται 5 νέοι αντιστασιακοί αγωνιστές: ο γραμματέας και δικηγόρος Γεωργούλας Μπέικος από τον Κλειτσό, ο τελειόφοιτος της Νομικής Δημήτρης Τραχανής από τη Φουρνά, ο φιλόλογος Κώστας Ράγκος από τη Βράχα, ο δάσκαλος Στέφανος Θάνος από το Σαραντάπορο και ο καταρτισμένος[1] αγρότης Βασίλης Μαλούκας από τη Μολόχα.

Τα ελεύθερα χωριά της Ευρυτανίας κατά τη γερμανική κατοχή: Η Άμεση Λαϊκή εξουσία και ο «Κώδικας Ποσειδών»

Ο στόχος της συνάντησης των παραπάνω αντιστασιακών αγωνιστών ήταν να ολοκληρώσουν και να διατυπώσουν στο χαρτί ένα θεσμικό πλαίσιο της νέας Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης που προφανώς δεν θα είχε «καμία σχέση ούτε με την προπολεμική μεταξική καταπιεστική κρατική δομή, ούτε βέβαια με την κατοχική ναζιστική πραγματικότητα του σαπισμένου δωσίλογου κράτους, αλλά αντίθετα θα έθετε σε κίνηση την αυτενέργεια των αγροτικών πληθυσμών πάνω σε μία αμεσοδημοκρατική βάση, ώστε οι ίδιοι οι κάτοικοι να ρυθμίζουν συλλογικά τη ζωή και τις ανάγκες τους»[2].  Δεν ξεκινούσαν από το μηδέν. Προϋπήρχε και κάποια εμπειρία σχετικά: είχε λειτουργήσει προπολεμικά, στα χωριά Καροπλέσι και Μαυρομάτα, η «Συμβιβαστική Επιτροπή», με την βοήθεια της οποίας οι κάτοικοι έλυναν τις μεταξύ τους αντιθέσεις χωρίς προσφυγές στα κρατικά αστικά δικαστήρια. Υπήρξε και μία ανάλογη προσπάθεια από τον ίδιο τον Μπέικου με την 7μελή «Επιτροπή Επίλυσης Διαφορών» του Κλειτσού, τον Αύγουστο του 1941.  

Ο Γεωργούλας Μπέικος με τους προαναφερθέντες συντρόφους του ολοκλήρωσαν τότε τη σύνταξη του κειμένου: «Εντολαί δια την Λαϊκήν Αυτοδιοίκησιν και την Λαϊκήν Δικαιοσύνην», καθώς και της ερμηνευτικής «Εγκυκλίου». Επρόκειτο για το πρώτο νομοθέτημα της ΕΑΜικής περιόδου, προοίμιο του μεγάλου οράματος της Λαϊκής Εξουσίας στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Έμεινε γνωστό σαν «Κώδικας Ποσειδών», με μια θαλασσινή χροιά στον τίτλο, που έγινε ομόφωνα δεκτός μετά από μια… ποιητική εισήγηση του Γ. Μπέικου:  

«Σύντροφοι! Αυτός ο Νόμος μας είναι η Τρίαινα του Ποσειδώνα. Αναποδογυρίζει τα βαλτόνερα της Αντίδρασης. Τούτος ο Νόμος είναι ο Ποσειδώνας! Χτυπάει, στο βυθό η σαπίλα! Και τα κάτου, τα κρυμμένα καθάρια νερά, στην επιφάνεια και στον Ήλιο! Στο φως το Κύμα. Φως η Λευτεριά, ο Λαός το κύμα»!!!
Η χάρτα της Λαϊκής Εξουσίας«Λευτεριά δίχως την εξουσία των απελευτερωμένων είναι κούφια λέξη, δεν γίνεται δεν υπάρχει τέτοια λευτεριά. Παλλαϊκός ο αγώνας; Παλλαϊκή η λευτεριά. Παλλαϊκή η λευτεριά;  – παλλαϊκή χρωστάει να είναι και η Εξουσία που θα την κατοχυρώνει και θα την αναπτύχνει» (Γ. Μπέικος)

Η επιδίωξη των συντακτών ήταν ο κώδικας να είναι λειτουργικός, λιτός, απλός και κατανοητός στους ορεσίβιους πληθυσμούς, αλλά και -το βασικότερο- να ωθεί όλους τους κατοίκους στη συμμετοχή και στις αποφάσεις για τα κοινά. Περιείχε μόνο 8 άρθρα. Παρουσιάζουμε περιληπτικά[3]:

 Α) Όσον αφορά στη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση:

  • Ανώτατο Αποφασιστικό Όργανο είναι η Γενική Συνέλευση των κατοίκων που συγκαλείται μια φορά το μήνα και έκτακτα αν κριθεί απαραίτητο
  • Η Γενική Συνέλευση κάθε κοινότητας αποτελείται από όλους τους ενήλικες άνω των 18 ετών και εκλέγει με ψηφοφορία την πενταμελή ΕΛΑ ( Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης).
  • Τα μέλη της ΕΛΑ είναι άμισθα και τιμητικά, υπόκεινται δε πλήρως στη λαϊκή θέληση και τη Γενική Συνέλευση που έχει πάντα τον πρώτο λόγο: σε αυτή απολογείται δημόσια η Επιτροπή και αυτή εγκρίνει ή ακυρώνει τις αποφάσεις της.
  • Η Συνέλευση έχει τη δικαιοδοσία να καθαιρεί μέλη ή και ολόκληρη την Επιτροπή και εν συνεχεία να εκλέγει άλλη.
  • Θεσπίζονται τριμελείς εξειδικευμένες λαϊκές υποεπιτροπές (σχολική, επισιτιστική, λαϊκής ασφάλειας, εκκλησιαστική) οι οποίες και αυτές λογοδοτούν άμεσα στη Συνέλευση. 

Β) Όσον αφορά στη Δικαστική Εξουσία:

  • Ασκείται από το εκλεγμένο Λαϊκό Δικαστήριο (ΛΔ) το οποίο αποτελείται από τα αιρετά μέλη της ΕΛΑ ή τον πρόεδρός της, μαζί με 4 λαϊκούς δικαστές εκλεγμένους από τη Συνέλευση των κατοίκων.
  • Κατοχυρώνεται και o θεσμός του “λαϊκού επιτρόπου” o οποίος είναι ο υπεύθυνος του ΕΑΜ (με γνωμοδοτική μόνο αρμοδιότητα, άνευ ψήφου). 
  • Το Λαϊκό Δικαστήριο συνεδριάζει δωρεάν και δημόσια. Πρώτο μέλημά του η επίτευξη συμβιβαστικής λύσης μεταξύ των αντίδικων (“να δώσουν τα χέρια”), ώστε να εκλείψουν οι αντιπαραθέσεις, να επουλωθούν τα χρόνια μίση στα χωριά και να δημιουργηθεί μια νέα κοινοτική ενότητα. Δεν υπάρχουν δικηγόροι ούτε δικαστικά έξοδα, ακόμη και για τον καταδικασθέντα.
  • Αν, παρά τις προσπάθειες, δεν υπάρχει συμβιβασμός, τότε το ΛΔ προχωρά σε δικάσιμο και στον ένοχο επιβάλλονται ποινές συνετισμού σε είδος (π.χ. καλαμπόκι, σιτηρά κλπ, και όχι σε άχρηστα κατοχικά χρήματα). Δεν προβλέπεται προσωποκράτηση.

Το Λ Δ εκδίκαζε σχεδόν όλες τις υποθέσεις του χωριού εκτός της προδοσίας, της κατασκοπείας και της ληστείας που στις πολεμικές συνθήκες που επικρατούσαν τότε, αφορούσαν στα Ανταρτοδικεία.


Ο Κωδικας Ποσειδών προχώρησε μέχρι το δεύτερο επίπεδο της Λαϊκής εξουσίας: Οι πρόεδροι των ΕΛΑ ενός δήμου ή γεωγραφικού διαμερίσματος συγκροτούν την Τομεακή Επιτροπή Λαϊκής Αυτοδιοίκησης (ΤΕΛΑ) η οποία εκλέγει Πρόεδρο έναν εκ των μελών της. Μεταξύ των άλλων καθηκόντων της ΤΕΛΑ ήταν ο συντονισμός και η ενιαία εφαρμογή των «Εντολών». Σημαντικό: δεν έχει δικαίωμα επέμβασης στις αποφάσεις των Γενικών Συνελεύσεων των χωριών και των ΕΛΑ.
Αντίστοιχα οι πρόεδροι των ΛΔ συγκροτούν το Τομεακό Λαϊκό Δικαστήριο. Προβλέπεται και η Ένωση Κοινοτήτων του νομού.

Σύμφωνα με τον Γ. Μπέικο (και το προαναφερθέν δίτομο έργο του «Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα»): «Οι Επιτροπές Λαϊκής Αυτοδιοίκησης (Σοβιέτ) αποτελούν στο χωριό το όργανο της λαϊκής Εξουσίας. Την αρχή της κυβέρνησης του χωριού. Ο λαός όλου του χωριού συναγμένος σε Γενική Συνέλευση συνιστά το μοναδικό και αναντικατάστατο φορέα και εκφραστή της Εξουσίας του»!

Οι «Εντολές» εφαρμόστηκαν στην πράξη ως τον Απρίλη του 1943 και μόνο στον περιορισμένο χώρο των μεσοπολεμικών Δήμων Κτημενίων και Δολόπων.
Ο Κώδικας έθεσε πραγματικά τις βάσεις της Άμεσης Δημοκρατίας και της Λαϊκής Εξουσίας στις απελευθερωμένες από το ΕΑΜ περιοχές και αυτό βοήθησε στην απήχηση και στη μεγαλύτερη επιτυχία του, καθώς και στην αύξηση της δύναμης του ΕΛΑΣ. 

Το ΕΑΜ, μετά από αυτήν την αποδοχή του Κώδικα από τους ορεινούς πληθυσμούς, προχώρησε τον Αύγουστο του 1943 στη σύνταξη του «Κώδικα Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης για την Στερεά Ελλάδα», που τα οκτώ άρθρα του Ποσειδώνα τα έκανε 73 και το πνεύμα του ήταν πιο συντηρητικό, αποδυναμώνοντας το πνεύμα του κώδικα Ποσειδώνα. 

Η Λαϊκή Αυτοδιοίκηση έγινε απλά Αυτοδιοίκηση, μη δίνοντας ουσιαστικά εξουσία στη Γενική Συνέλευση των χωριών και από την ΕΛΑ πέρασε στο προπολεμικό Κοινοτικό Συμβούλιο.
Ακολούθησαν και άλλες αλλαγές στον Κώδικα Ποσειδώνα[4]. Με τη λογική που επικράτησε στο ΕΑΜ ότι «το κύριο ζήτημα είναι η εθνική απελευθέρωση. 

Όλα τα άλλα έπονται αυτού», υπήρξε υποχώρηση έναντι των πιο συντηρητικών κομματιών του[5].  Οι νέοι αυτοί κώδικες, παρότι ήταν βασισμένοι στις αρχικές «Εντολές», διαφοροποιούνταν σε διάφορα σημεία που ήταν ουσιαστικά, όπως π.χ. στον περιορισμό της ανακλητότητας ή στη δυνατότητα παρέμβασης αναθεωρητικού δικαστηρίου και την επί πληρωμή εκδίκαση στα αναθεωρητικά δικαστήρια. Στις πόλεις θεσπίστηκε βέβαια και η δυνατότητα διενέργειας δημοψηφισμάτων, αλλά η μεγαλύτερη αδυναμία τους ήταν ότι δεν κατάφεραν να συγκροτήσουν δευτεροβάθμια όργανα «Λαϊκής Εξουσίας», μέχρι που στο τέλος η Άμεση Λαϊκή Εξουσία κατέληξε στην έμμεση και ακαθόριστη «λαϊκή κυριαρχία». 
Οι θεσμοί της Λαϊκής Εξουσίας υλοποίησαν τότε την ιδέα της άμεσης δημοκρατίας με την πλατιά σύμπραξη του λαού στη διαχείριση της τοπικής εξουσίας.
 
Δεν ήταν ένα όραμα ο Κώδικας Ποσειδών, αλλά μια βιωμένη κατάσταση δυαδικής εξουσίας, την οποία οι «από κάτω» της τότε ελληνικής κοινωνίας δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν. Για αυτό και το Φθινόπωρο του 1944, όταν έφευγαν οι Γερμανοί, το αίτημα για «Λαοκρατία» έσειε όλη την Ελλάδα. ‘Ηταν μια πραγματικότητα την οποία ήθελαν να διευρύνουν με την απελευθέρωση. Όμως το κατοπινό ΕΑΜ και το ΚΚΕ δεν ήταν σε θέση να κάνουν το επόμενο αποφασιστικό βήμα[6]

Η «Λαϊκή Εξουσία» και η «Λαϊκή Δικαιοσύνη» εφαρμόστηκαν στις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας μέχρι και την συμφωνία της Βάρκιζας και την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ. Η  Βάρκιζα δηλαδή ήταν, εκτός από μια γενικότερη ήττα των δυνάμεων της χειραφέτησης, και μια ήττα των κατακτήσεων της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και της Άμεσης Δημοκρατίας.

Από τότε, οι όροι «άμεση δημοκρατία», «γενική συνέλευση» ή «λαϊκή συνέλευση» επανήλθαν πολύ έντονα, μόνο στο προσκήνιο του κινήματος των πλατειών στην αρχική περίοδο των «Μνημονίων». Με την αμφισβήτηση και την χρεοκοπία της σημερινής «αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας» του ελληνικού μεταπολιτευτικού κοινοβουλευτισμού, δεν θα πρέπει να στραφούμε για μια άλλη φορά στη λύση ενός «ενάρετου σωτήρα», αλλά να προσπαθήσουμε-σε συνθήκες οικονομικού πολέμου αυτή τη φορά- να δημιουργήσουμε νέες μορφές «Άμεσης Λαϊκής Εξουσίας». Να οργανώσουμε συζητήσεις πάνω στους νέους πειραματισμούς άμεσης δημοκρατίας, μελετώντας την ιστορία για να διδαχθούμε και από την εμπειρία του ελληνικού χειραφετητικού κινήματος κατά την διάρκεια της αντίστασης και απελευθέρωσης από τη ναζιστική κατοχή. Ιδιαίτερα την εμπειρία στα χωριά των βουνών της Ρούμελης, αλλά και όλης της Ελεύθερης Ελλάδας, όπου έγινε προσπάθεια η παραδοσιακή αντιπροσωπευτική δημοκρατία να αντικατασταθεί με μια μορφή λαϊκής εξουσίας.

[1] Διαβάζοντας κανείς τα βιβλία του Γεωργούλα Μπέικου «Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα» και της Ρίκα Μπουσχότεν «Ανάποδα χρόνια, συλλογική μνήμη και ιστορία στο Ζιάκα Γρεβενών (1900-1950)» βλέπει ότι οι ιδέες του Αγροτικού Κόμματος και τα διεκδικητικά κινήματα του μεσοπολέμου έχουν επίδραση στις ορεινές περιοχές και τις αγροτικές κοινότητες της χώρας και τις μπόλιασαν με ριζοσπαστισμό. Η κινηματική δυναμική των αγροτικών στρωμάτων – κυρίως πεδινών – πριν την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά, μετά από αυτήν και ιδιαίτερα μετά το 1940 συνεπήρε και ένα πλειοψηφικό κομμάτι του ανδρικού-κυρίως- ορεινού αγροτικού κόσμου που συμμετείχε ενεργά στην πολιτική κοινότητα. Η εμπειρία της ΕΑΜικής λαϊκής εξουσίας αποτελεί παράδειγμα για το πως η προϋπάρχουσα πολιτικοποίηση και όχι μόνο η σχολική ή η πανεπιστημιακή μόρφωση είναι καθοριστικός παράγοντας για τη δημοκρατική λειτουργία.

[2] Mία ιστορική έρευνα για τα πρωτοποριακά… ευρυτανικά σοβιέτ: https://eyrytixn.blogspot.de/2013/12/blog-post_5.html
 

[3] Πιο διεξοδικά στο βιβλίο του Κώστα Λάμπου: Άμεση Δημοκρατία και Αταξική Κοινωνία σελ. 225-230

[4] Στις 10 Αυγούστου του 1943, για παράδειγμα, στην «Απόφαση 6» του Κοινού Γενικού Στρατηγείου των Εθνικών Ομάδων Ανταρτών (συγκροτήθηκε με κοινή απόφαση του Άρη και του Ζέρβα), προωθήθηκε μια ακόμα πιο συντηρητική διευθέτηση των ζητημάτων της Τοπικής πια Αυτοδιοίκησης και όχι της Λαϊκής. Διεύρυνε βέβαια τους Λαϊκούς Θεσμούς σε όλη την Ελλάδα, ακόμα και σε εκείνες τις περιοχές της που απελευθερώθηκαν από τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ, αλλά υπήρξε σοβαρός συμβιβασμός εις βάρος της Λαϊκής Εξουσίας. 

[5] Π.χ. έναντι της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), του μικρού μη κομμουνιστικού τμήματος του ΕΑΜ.

[6] Εξάλλου το σύνθημα «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ», δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα και στη Σοβιετική Ένωση. Όπως γράφει και ο Περικλής Κοροβέσης σε ένα άρθρο του στην Εφημερίδα των Συντακτών (https://www.efsyn.gr/arthro/dyo-agnostes-epanastaseis-kronstandi-kai-mahnovitsa), η Κομμούνα της Κρονστάνδης για παράδειγμα, δεν έγινε αποδεκτή από το νέο καθεστώς της ΕΣΣΔ, επειδή οι κάτοικοι του νησιού(Η Κρονστάνδη θεωρείται λανθασμένα μια ναυτική βάση της Πετρούπολης, ενώ βρίσκεται στο νησί Κότλιν, 30 χιλιόμετρα δυτικά της Πετρούπολης. Το νησί αριθμούσε 50.000 κατοίκους μαζί με τα πληρώματα των πλοίων) ήθελαν να κρατήσουν αυτά που κέρδισαν. Όλο το νησί είχε γίνει μια κομμούνα με άμεση δημοκρατία και αναδιανομή του πλούτου. Οι κάτοικοι και οι ναύτες εφάρμοσαν κατά γράμμα το σύνθημα «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ». Και αυτό με πλήρη λαϊκή πρωτοβουλία. Και ενώ δεν αποτελούσε καμία απειλή για το νέο καθεστώς-αντίθετα θα μπορούσε να χρησιμεύσει σαν πιλοτικό παράδειγμα-  ο Τρότσκι, ως αρχηγός και ιδρυτής του Κόκκινου Στρατού( που παρεμπιπτόντως είχε στελεχωθεί από τσαρικούς αξιωματικούς), συνέτριψε την επανάστασή τους και τους σφαγίασε με τον πιο βάρβαρο τρόπο. Τους σκότωνε «σαν τις αγριόχηνες», κατά την έκφρασή του.





Τα ελεύθερα χωριά της Ευρυτανίας κατά τη γερμανική κατοχή: Η Άμεση Λαϊκή εξουσία και ο «Κώδικας Ποσειδών»

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ
Captcha verification failed!
Η βαθμολογία χρήστη captcha απέτυχε. Παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μας!
echo ‘’ ;