Το άχαρο τανγκό της φροντίδας ψυχικής υγείας στην κοινότητα
Παναγιώτης Χ. Χονδρός, Δρ. Τμ. Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Πρόεδρος ΕΠΑΨΥ, Αντιπρόεδρος Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας ΑΡΓΩ
Η πανδημία που βιώνουμε έχει λειτουργήσει σαν μεγεθυντικός φακός στα συστήματα υγείας. Έχει αναδείξει τις αδυναμίες των δημόσιων συστημάτων υγείας, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Β. Ιταλίας όπου υπήρξε πραγματική κατάρρευση της δυνατότητας περίθαλψης των ατόμων που νόσησαν, αλλά παράλληλα έχει κάνει επιτακτική την ανάγκη της αξιοποίησης των θετικών στοιχείων και της προσαρμογής ώστε, πέρα από την αντιμετώπιση της πανδημίας, να διατηρηθεί το επίπεδο φροντίδας σ’ όλο το χώρο της υγείας. Είναι πολλά τα επίπεδα στα οποία πρέπει να υπάρξουν συντονισμένες ενέργειες, σταθερή ροή ξεκάθαρης πληροφόρησης, εξασφάλιση πόρων. Αν πάρουμε το παράδειγμα της φροντίδας σοβαρών ψυχικών διαταραχών στην κοινότητα, είδαμε έως τώρα κάποια σωστά βήματα και ενέργειες, αλλά η ανησυχία για οπισθοδρόμηση είναι έντονη.
Η Ομοσπονδία μας έγκαιρα κατέθεσε προτάσεις συγκεκριμένων μέτρων τα οποία υιοθέτησε η Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και εφάρμοσαν οι φορείς – μέλη. Έως τώρα στις κοινοτικές μονάδες ψυχικής υγείας δεν είχαν επιβεβαιωμένο κρούσμα covid19. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για μονάδες που φιλοξενούν 8 έως 15 ασθενείς με χρόνια σοβαρά προβλήματα υγείας, συχνά άνω των 65 ετών, και αποσόβησε τον κίνδυνο να δούμε εικόνες του εξωτερικού με ασθενείς να εγκαταλείπονται σε γηροκομεία και αντίστοιχες μονάδες. Τα άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα η σχιζοφρένεια, που έχουν ανάγκη αυξημένης και συνεχούς φροντίδας, αντιμετωπίζουν διαχρονικά πολλαπλούς αποκλεισμούς, από τις υπηρεσίες υγείας, το εκπαιδευτικό σύστημα, την εργασία, ακόμα και το δικαίωμα τους σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου και συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή. Ακόμα και η νοσηλεία για ένα σύνηθες πρόβλημα υγείας, αντί για θεραπευτική πράξη, μπορεί να γίνει αφορμή για σειρά παραβίασης βασικών δικαιωμάτων τους. Ο αποκλεισμός αυτός εντάθηκε μέσα στην πανδημία. Σκεφτείτε τι σημαίνει να είσαι άτομο με χρόνια, σοβαρή ψυχιατρική ασθένεια, να υποφέρεις από καρκίνο και να μην σε δέχονται υπηρεσίες για εξετάσεις, καθώς απαιτείται οι ψυχικά ασθενείς να συνοδεύονται διαρκώς. Έπρεπε ως επαγγελματίες να διασφαλίσουμε ότι τα άτομα που φιλοξενούνται σε κοινοτικές δομές, όπως τα οικοτροφεία, οι ξενώνες και τα προστατευόμενα διαμερίσματα – άτομα με επιβαρυμένη σωματική υγεία – θα έχουν προστασία από τον κορωνοϊό και πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας αν χρειαζόταν Με την λήξη της καραντίνας πρέπει να διασφαλιστεί το δικαίωμα των ασθενών στη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή, σε δραστηριότητες αποκατάστασης και ελεύθερου χρόνου, στην επικοινωνία με την οικογένεια τους.
Η Ομοσπονδία Αργώ επίσης συμμετείχε από την πρώτη στιγμή στην λειτουργία της τηλεφωνικής γραμμής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 για την οποία εργάστηκαν περισσότεροι από 200 επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Σύμφωνα και με τις κατευθυντήριες γραμμές διεθνών οργανισμών υγείας και αντιμετώπισης κρίσεων υπήρξε μία διατομεακή συνεργασία ανάμεσα σε φορείς με διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο (Πανεπιστήμιο Αθηνών – Αιγηνήτειο Νοσοκομείο, ΕΚΚΑ, Ομοσπονδία ΑΡΓΩ, Χαμόγελο του Παιδιού) ώστε να υπάρχει μία πιο συνεκτική ανταπόκριση. Τα πρώτα αποτελέσματα από την αξιολόγηση της παρέμβασης (Οικονόμου-Λαλιώτη, 2020, Peppou et al., 2020) μας δίνουν στοιχεία για τα άτομα που απευθύνθηκαν στη γραμμή, τις ανάγκες τους και τα επόμενα βήματα που πρέπει να γίνουν.
Επίσης, οι φορείς προσάρμοσαν και συνέχισαν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους εξ αποστάσεως, κατά την διάρκεια της καραντίνας και μετά, μέσω των Κέντρων Ημέρας, των Κινητών Μονάδων και ειδικών δράσεων, όπως για παράδειγμα τα προγράμματα για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη προσφύγων. Μετέφεραν στα ελληνικά χρήσιμο ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό σχετικά με την ψυχική υγεία την περίοδο του covid19 για τους επαγγελματίες και τους πολίτες. Οργανώνουν συνεχώς διαδικτυακές δράσεις ενημέρωσης και εκπαίδευσης σχετικά με την προστασία της ψυχικής υγείας στην περίοδο που διανύουμε.
Όλα τα ανωτέρω αποτελούν βήματα προς τα εμπρός στην αντιμετώπιση μίας υγειονομικής κρίσης και μία προσπάθεια αντιμετώπισης των επιπτώσεων που θα έχει αυτή σε ψυχολογικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο τους επόμενους μήνες. Τα υποκείμενα προβλήματα όμως του συστήματος υπηρεσιών ψυχικής υγείας αποτελούν απειλή για άτσαλα βήματα προς τα πίσω. Το πάγωμα ανάπτυξης των κοινοτικών μονάδων που τόσο λείπουν σ΄ όλες τις περιφέρειες της χώρας και ειδικά σε ό,τι αφορά την ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων φθάνει τις όποιες ενέργειες για αποασυλοποίηση στο παραπέντε, τόσο όσο να μην ολοκληρώνεται ποτέ η μετατροπή των ψυχιατρικών νοσοκομείων σε δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών. Τα ψυχιατρικά νοσοκομεία λειτουργούν μονίμως με υπεράριθμες κλίνες και τα ποσοστά εισαγγελικών εντολών, με όσα αυτές συνεπάγονται για τα δικαιώματα των ασθενών, ξεπερνούν το 50% ως τρόπος εξεύρεσης θέσης για νοσηλεία. Η προβληματική λειτουργία των τομεακών επιτροπών ψυχικής υγείας σε συνδυασμό με το θεσμικό πλαίσιο για την μετάβαση ασθενών στις μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, το οποίο έχουμε καταγγείλει για τα θεσμικά, νομικά και διαχειριστικά προβλήματά του, οδηγούν τους ασθενείς και τους συγγενείς τους είτε σε συνεχή αδιέξοδα είτε τους μετατρέπει σε μπαλάκι ανάμεσα σε υπηρεσίες.
Για τις ΜΚΟ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν περίπου το 30% των κοινοτικών μονάδων ψυχικής υγείας της χώρας η χρηματοδότηση για το σύνολο του 2020 δεν είναι εξασφαλισμένη από το Υπουργείο Υγείας. Μιλάμε για μονάδες που παρέχουν ψυχιατρική φροντίδα, στέγαση, ψυχοκοινωνική υποστήριξη όλο το 24ωρο, σε συνδυασμό με τις αυξημένες ανάγκες για υγειονομικό υλικό προστασίας και πρόβλεψη για δυνατότητα περίθαλψης ατόμου με covid19 εντός της μονάδας.
Πρόβλεψη για την υποστήριξη του υγειονομικού προσωπικού πρώτης γραμμής σχετικά με τις ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας δεν υπάρχει ακόμα. Εργαζόμενοι επιφορτισμένοι με τη φροντίδα ασθενών με αυξημένες και σύνθετες δυσκολίες, που έχουν βιώσει τον φόβο να μολυνθούν και να μολύνουν συγγενείς, ασθενείς και συναδέλφους, την πιθανότητα πολλαπλών κρουσμάτων και αδυναμίας των νοσοκομείων να νοσηλεύσουν τους ασθενείς, την αβεβαιότητα σχετικά με τον καθορισμό ενός καθημερινού προγράμματος λειτουργίας που θα προστατεύει χωρίς να διακόπτει το θεραπευτικό και αποκαταστασιακό έργο.
Στην ΕΠΑΨΥ οι υπηρεσίες μας, τα προγράμματα και οι δράσεις τεκμηριώνονται σε επιστημονικό και κοινωνικό επίπεδο. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται το έργο των Κινητών Μονάδων στα νησιά των Κυκλάδων (Lykomitrou, 2020), η λειτουργία του Κέντρου Ημέρας στο Μαρούσι με διευρυμένες υπηρεσίες, οι στεγαστικές μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης (Apostolopoulou et al., 2020), το πρόγραμμα για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη προσφύγων μέσω ομάδας επαγγελματιών κατ’ οίκον παράβασης, εκπαιδευμένων προσφύγων που παρέχουν ψυχοκοινωνική υποστήριξη (community psychosocial workers) και helpline (UNHCR, 2020:12), δράσεις για την κατάθλιψη σε συνεργασία με την European Alliance Against Depression (ifightdepression), συνεχιζόμενης εκπαίδευσης σε συνεργασία με το ENTER Mental Health, δράσεις ενημέρωσης των πολιτών σε σχέση με τον covid19 (podcasts). Παραδείγματα καλής πρακτικής υπάρχουν, αλλά δεν επαρκούν χωρίς συντονισμό και σταθερό πλαίσιο.
Ελλείψει εθνικού στρατηγικού σχεδίου, με χρόνια θεσμικά – διαχειριστικά θέματα, χαμηλή πολιτική προτεραιότητα για την ψυχική υγεία, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας πρέπει να συνεργαστούμε, να διεκδικήσουμε και να δράσουμε προληπτικά για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας, που όπως μας έχει δείξει η εμπειρία από προηγούμενες σχετικές συνθήκες, θα είναι έντονες σε ψυχολογικό επίπεδο. Στις συνεργασίες μας θα πρέπει να καλέσουμε τους ίδιους τους λήπτες των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και τους συγγενείς – φροντιστές τους και άλλους φορείς της κοινωνίας των πολιτών που τεκμηριωμένα προσφέρουν και κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη. Τα βήματα μας, ακόμα και αυτά προς τα πίσω, θα πρέπει να είναι μετρημένα και ζυγισμένα.
φωτο: Pexels
