Της Χουάνα Πέρες Μοντέρο*
Στις 22 Φεβρουαρίου έγινε στην Ελλάδα η πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ1 με τίτλο«Βασικό Καθολικό Εισόδημα: δικαίωμα στη ζωή», του ισπανού σκηνοθέτη Άλβαρο Ορούς. Πρόκειται για ένα φιλμ που εξηγεί αυτό που για κάποιους θα έπρεπε να αναγνωριστεί ως το πρώτο παγκόσμιο ανθρώπινο δικαίωμα: ένα βασικό εισόδημα που εξασφαλίζει την επιβίωση σε όλους τους ανθρώπους.
Τι είναι το βασικό εισόδημα
Σε τι αναφερόμαστε όταν μιλάμε για ένα βασικό εισόδημα; Το βασικό εισόδημα (BE) είναι η νομισματική απόδοση που θα πλήρωνε η κυβέρνηση ή μια κρατική υπηρεσία σε κάθε πολίτη απλώς και μόνο επειδή έχει γεννηθεί, με σκοπό να εγγυηθεί την επιβίωσή του. Το ΒΕ έχει τέσσερα χαρακτηριστικά: είναι εξατομικευμένο (δίνεται, δηλαδή, σε κάθε άνθρωπο και όχι σε οικογένεια), είναι καθολικό (δίνεται σε κάθε άνθρωπο, από τον πιο πλούσιο μέχρι τον πιο φτωχό), είναι άνευ όρων (δεν χρειάζεται να πληροίς καμία οικονομική προϋπόθεση, ούτε να είσαι διαθέσιμος να εργαστείς, κλπ) και είναι επαρκές (πρέπει να είναι ένα ποσόν που τουλάχιστον να βρίσκεται πάνω από το όριο της φτώχειας).
Όλα τα παραπάνω ισχύουν χωρίς να διακυβεύονται άλλα δικαιώματα, τα οποία εγγυούνται μια καλή ζωή: το δικαίωμα σε καθολική – δημόσια υγεία, δωρεάν και καλής ποιότητας εκπαίδευση, το αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ηλικιωμένου ή με αναπηρία ανθρώπου να λαμβάνει σύνταξη. Όλα αυτά, μεταξύ άλλων δικαιωμάτων.
Η συζήτηση που αφορά την ανάγκη και τη δυνατότητα να εφαρμοστεί το ΒΕ, οδήγησε τους δυσφημιστές της πρότασης σε δράσεις και δηλώσεις που δημιουργούν σύγχυση, μπλέκοντας το ΒΕ σκόπιμα με επιδόματα ή με το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, των οποίων θεμελιώδες χαρακτηριστικό είναι ότι απευθύνονται σε φτωχούς και μάλιστα δίνονται υπό προϋποθέσεις. Αυτά τα επιδόματα απέδειξαν επανειλημμένα ότι χρονίζουν τη συνθήκη της φτώχειας και στιγματίζουν αυτούς που τα λαμβάνουν, δημιουργώντας πολλές φορές ακόμα και συνθήκες εξαπάτησης.
Και καθώς αυτά τα εισοδήματα για φτωχούς δεν έλυσαν ποτέ τις κοινωνικές ανισότητες, που μέρα με τη μέρα αυξάνονται, το ΒΕ θα επέτρεπε μια αναδιανομή του πλούτου και θα έδινε τη δυνατότητα στις κοινωνίες μας να προχωρήσουν προς την κοινωνική δικαιοσύνη.
Η εφαρμογή είναι εφικτή
Πώς όμως και σήμερα μιλάμε για το ΒΕ σε τόσες χώρες της Ευρώπης, στην Βόρεια Αμερική ή σε συγκεκριμένες περιοχές της Ασίας; Γιατί να το υπερασπιζόμαστε και να εργαζόμαστε για την εφαρμογή του, ενώ φαίνεται να απέχουμε τόσο πολύ από κάτι τέτοιο; Γιατί να μην επικεντρώνουμε τη δράση μας στην εγγυημένη εργασία;
Η απάντηση είναι απλή. Για πρώτη φορά στην ιστορία η ανθρωπότητα έχει αρκετό πλούτο σε παγκόσμιο επίπεδο, ώστε όλος ο κόσμος στον πλανήτη να μπορεί να ζήσει μια αξιοπρεπή ζωή. Αυτό οφείλεται στη τεχνολογική πρόοδο, που δημιουργεί όμως παράλληλα και περισσότερη ανεργία.
Αν δεν μπορούμε να εγγυηθούμε την εργασία, όπως συνέβαινε σε άλλες εποχές, όμως κάθε μέρα παράγουμε περισσότερο πλούτο, χρειάζεται να αποδεσμεύσουμε το «κοινωνικό συμβόλαιο», που μέχρι στιγμής ορίζει τη ζωή μας, βάση του οποίου ο μισθός μας επιτρέπει να εγγυηθούμε την επιβίωσή μας. Χρειάζεται να το συνδέσουμε με άλλου τύπου εισοδήματα, όπως για παράδειγμα μπορεί να γίνει με το ΒΕ.
Από την άλλη, ένα βασικό εισόδημα θα μας επέτρεπε να αναγνωρίσουμε, να αξιολογήσουμε και να ανταμείψουμε -με κάποιον τρόπο- άλλου τύπου εργασίες, που παραμένουν απλήρωτες, αλλά που είναι βασικές για τη λειτουργία της σημερινής κοινωνίας. Μιλάμε για τα οικιακά, που συνήθως αναλαμβάνουν οι γυναίκες, την εθελοντική εργασία, μεγάλο μέρος της καλλιτεχνικής εργασίας… εργασίες που τόσο συνεισφέρουν στο σύνολο, αλλά δεν αξιολογούνται όσο τους αξίζει.
Τι θα δικαιολογούσε ένα τέτοιο μέτρο; Γιατί να πρέπει να αναδιανεμηθεί ο πλούτος; Γιατί ο συγκεκριμένος και ο αφηρημένος πλούτος σήμερα είναι προϊόν συνολικής εργασίας, είναι προϊόν συσσώρευσης εργασίας πολλών γενεών κατά τη διάρκεια της ιστορίας και ανήκει σε όλο τον πληθυσμό που σήμερα κατοικεί τον πλανήτη. Αυτή η ιδεολογία ότι ο πλούτος ανήκει στους πλούσιους είναι κάθε μέρα λιγότερο βιώσιμη. Λίγο αν μπούμε στον κόπο να αναλύσουμε το από πού προέρχεται ο πλούτος ή με ποια ανήθικα μέσα έχει συσσωρευθεί στα χέρια λίγων, θα γίνει αντιληπτό ότι πρόκειται για μια ιδεολογία αβάσιμη.
Σε σχέση με τη χρηματοδότηση του ΒΕ, υπάρχουν διαφορετικές προτάσεις. Προτείνουμε να δει κανείς τη μελέτη2 που έχουν κάνει οι οικονομολόγοι Raventós, Torrens και Arcarons, βασισμένοι σε πραγματικά οικονομικά στοιχεία, σχετικά με τον πιθανό τρόπο χρηματοδότησης του ΒΕ στην Ισπανία.
Δεν πρόκειται για μια καινούρια ιδέα. Ήδη ο Thomas Paine στο έργο του Αγροτική Δικαιοσύνη (1795) υπερασπιζόταν ένα βασικό εγγυημένο εισόδημα για όλους τους πολίτες ως αντάλλαγμα για την απώλεια γης, που προβλεπόταν από την ιδιωτικοποίηση των εδαφών.Σήμερα, μεταξύ των ανθρώπων που υπερασπίζονται το βασικό εισόδημα, βρίσκουμε φιλοσόφους όπως ο Philippe Van Parijs, οικονομολόγους όπως ο βρετανός Guy Standing, ο οποίος εφηύρε τον όρο πρεκαριάτο, πολιτικούς, όπως ο πρώην υπουργός Οικονομίας, Γιάνης Βαρουφάκης, η Alexandria Ocasio-Cortez και ο Andrew Yang στις ΗΠΑ, καθηγητές όπως η Louse Haagh, κοινωνιολόγους όπως ο αμερικανός Jeremy Rifkine, επιχειρηματίες όπως ο Mark Zuckerberg, ο Bill Gates o Jeff Bezos, και μεταξύ αυτών βέβαια χιλιάδες ακτιβιστές και ειδικά γυναίκες ακτιβίστριες3, που δουλεύουν ακούραστα για να γίνει πραγματικότητα αυτό το ανθρώπινο δικαίωμα.
Πιλοτικές εφαρμογές και θετικές επιρροές
Παρόλο που δεν πρόκειται ακριβώς για ένα βασικό εισόδημα, ένα ξεκάθαρο παράδειγμα βρίσκει κανείς στην Αλάσκα. Εκεί ήδη από τη δεκαετία του ‘70, κάθε κάτοικος λαμβάνει από το κράτος ένα ετήσιο μέρισμα ως ανταπόδοση για τα πετρελαϊκά κοιτάσματα της πολιτείας, μια απόδειξη ότι αυτά τα κοιτάσματα ανήκουν στους πολίτες.
Σε σχέση με τα ευρήματα των διάφορων πιλοτικών προγραμμάτων που τέθηκαν σε εφαρμογή σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη4, παρά το γεγονός ότι έχουν αποκρυφθεί ή διαστρεβλωθεί, φαίνεται πάντα να υπάρχει θετικό πρόσημο: από το Ντοφέν του Καναδά μέχρι την Ινδία, τη Ναμίμπια και πρόσφατα τη Φινλανδία (για να αναφέρουμε μερικά).
Σε κάθε περίπτωση, υπήρξε αξιοσημείωτη βελτίωση της ψυχοφυσικής υγείας όσων πήραν μέρος στα προγράμματα. Αυξήθηκε το επίπεδο συγκράτησης στο σχολείο των παιδιών. Οι γυναίκες κατάφεραν να ασχοληθούν με την οικογένειά τους και σε πολλές περιπτώσεις δημιούργησαν τις δικές τους επιχειρήσεις. Μειώθηκε αισθητά το μικροέγκλημα και ο αλκοολισμός. Απείχαν πολύ από το να δημιουργήσουν στρατιές τεμπέληδων. Σε πολλές περιπτώσεις το ότι οι άνθρωποι βασίζονταν οικονομικά σε κάποιο ποσό, τους κινητοποίησε επιχειρηματικά αντανακλαστικά και έστησαν έτσι τις δικές τους επιχειρήσεις.
Φανταζόμαστε άραγε πόσο θα άλλαζε η ζωή μας και η ζωή των αγαπημένων μας ανθρώπων με ένα εξασφαλισμένο βασικό εισόδημα; Πόσες φυσικές και ψυχικές ασθένειες, πόσες αυτοκτονίες, πόσο πόνο και οδύνη θα αποφεύγαμε, αν καταφέρναμε να εξαλείψουμε τη φτώχεια; Γιατί η πρώτη βασική θετική επίδραση του δικαιώματος στο βασικό εισόδημα θα ήταν η εξάλειψη της φτώχειας, σχεδόν με μία κίνηση. Παράλληλα, θα μας έδινε τη δυνατότητα να διαπραγματευτούμε καλύτερες εργασιακές συνθήκες και μισθούς, που τόσο έχουν επηρεαστεί αρνητικά τα τελευταία χρόνια.
Το βασικό εισόδημα θα μπορούσε να είναι μια υλική και ψυχοκοινωνική βάση για την απελευθέρωση του ανθρώπου. Θα έθετε τις συνθήκες ώστε ο καθένας να μπορέσει να αφοσιωθεί στην πραγματική του κλίση, σε αυτό που τον κάνει να ψηλώνει σαν άνθρωπος ή στις αναζητήσεις του περί του νοήματος της ίδιας του της ύπαρξης.
*Δημοσιογράφος στο ισπανικό γραφείο του Διεθνούς Πρακτορείου Ειδήσεων Pressenza, μέλος της πρωτοβουλίας «Ανθρωπιστές για το Καθολικό Βασικό Εισόδημα»
Μετάφραση στα ελληνικά: ελληνικό γραφείο Pressenza (pressenza.com/el)
Σημειώσεις
1. https://www.youtube.com/watch?v=60PcKrrM9zE&feature=youtu.be
2. https://www.marcialpons.es/libros/renta-basica-incondicional/9788476289198/
3. https://www.pressenza.com/es/2018
/02/pan-rosas-defensoras-la-renta-basica-universal/
4. https://www3.ubu.es/blogubuabierta/wp-content/uploads/2017/07/Renta_basica_experimental._casos_y_modelos-2017-05-21.pdf.
