Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος το βιβλίο του δημοσιογράφου Γιώργου Πιτροπάκη
Πριν λίγα χρόνια, ένας Έλληνας δημοσιογράφος, ο Γιώργος Πιτροπάκης, συχνός επισκέπτης και λάτρης της Ρωσίας, παρέα με τον Ρώσο φίλο του και φωτογράφο Σεργκέι Κόζμιν, πραγματοποίησαν μες στο καταχείμωνο το ταξίδι Μόσχα-Βλαδιβοστόκ με τον Υπερσιβηρικό, την πιο μυθική σιδηροδρομική διαδρομή στον κόσμο: 9.288 χιλιόμετρα, 53 σταθμοί, 8 διαφορετικές χρονικές ζώνες.
Ξεκινώντας από την παρουσίαση των ατόμων, των πραγμάτων και των συζητήσεων στο κουπέ, στο βαγόνι, στο τρένο ολόκληρο, ο αφηγητής περνάει σε μια καλειδοσκοπική παρουσίαση πολλών πτυχών της γνωστής άγνωστης χώρας που είναι η σημερινή Ρωσία.
Από την πολιτική μέχρι τη γαστρονομία, από τις κοινωνικές συμπεριφορές μέχρι την οικονομία.
Και με αφορμή αυτές, προχωράει συχνά σε αναδρομές στην ιστορία της σοβιετικής και της τσαρικής Ρωσίας αλλά και του Υπερσιβηρικού, που είναι η ραχοκοκαλιά της χώρας.
Με τον Υπερσιβηρικό δεν διασχίζεις απλώς μια χώρα. Διασχίζεις μια ήπειρο ολόκληρη.
Τέτοιο είναι το μέγεθος της μαμάς Ρωσίας, τόσο μεγάλο είναι το ταξίδι, τόσο απέραντες είναι οι εκτάσεις και οι εντυπώσεις.
Τόσα πολλά είναι τα στιγμιότυπα, τα επεισόδια και τα πρόσωπα από μια περιήγηση μοναδική και ζόρικη ταυτόχρονα, που αποτυπώνει με τρόπο γλαφυρό ο Γιώργος Πιτροπάκης στο βιβλίο του «Υπερσιβηρικός, ένα τρένο που το λένε Ρωσία».
“Από τα δεκατρία βαγόνια, τα δύο πρώτα και τα δύο τελευταία είναι “πλατς καρτ”, δηλαδή τρίτης θέσης. Η τρίτη θέση έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει 56 επιβάτες σε κάθε βαγόνι και δεν έχει καμπίνες. Τα κρεβάτια είναι σε κοινή θέα.” © Sergey Kozmin
Μια ματιά μέσα απ’ την καρδιά του κτήνους, διότι ο συγγραφέας δεν έκανε τη διαδρομή στην αποστειρωμένη πρώτη θέση.
Αντιθέτως, κατέβηκε μερικά σκαλιά και βρέθηκε παρέα με κάθε καρυδιάς καρύδι.
Βρέθηκε αντιμέτωπος με τους απίθανους, τους αδικημένους, τους ανησυχούντες και τους απροσάρμοστους, βρέθηκε σύντροφος με τους λογικούς, τους παράλογους, τους νομοταγείς, τους παράνομους, τους σοβαρούς και τους γελοίους.
“Το βαγόνι της πρώτης θέσης από τη μια μεριά βρισκόταν δίπλα στο εστιατόριο και από την άλλη δίπλα στο βαγόνι Νο6, το δικό μας, όπου υπήρχε και το μπάνιο του τρένου. ‘Ενα κουπέ δηλαδή διαμορφωμένο σε λουτρό, όπου οι επιβάτες μπορούσαν να απολαύσουν το μπάνιο τους. Την υπαρξή του όμως δεν την γνωρίζαμε. Οι “πραβαντνίκ” [οι συνοδοί που φροντίζουν για την καθαριότητα, την εξυπηρέτηση και την ασφάλεια των επιβατών] το κρατούσαν κρυφό και έδιναν το κλειδί μόνο σε όσους επιβάτες τους χαρτζιλίκωναν. Βρισκόμουν στο διάδρομο του βαγονιού όταν είδα να βγαίνει από το κουπέ/λουτρό μια νεαρή ξανθιά ντυμένη με κοντό μπουρνούζι και μια πετσέτα τυλιγμένη στο κεφάλι (…) “Το ονομά μου είναι Χριστίνα, είμαι 28 χρονών και υψηλόβαθμο στέλεχος της Procter & Gamble στην πόλη Τσιτά της Σιβηρίας. Εργάζομαι σκληρά από δεκάξι χρονών και τώρα πια μπορώ να απολαμβάνω τις μετακινήσεις μου. Δεν μου αρέσουν τα αεροπλάνα.” Δεξιά, το εξώφυλλο του βιβλίου. © Sergey Kozmin
Εδώ απολαμβάνουμε μια καταπληκτική πινακοθήκη από ανθρώπινες φιγούρες, κομπλέ με τα πάθη τους, τα λάθη τους, τις περιπέτειες και τις ελπίδες τους.
Ένα ρεπορτάζ ανεπανάληπτο της σύγχρονης Ρωσίας, που την περιγράφει με χειρουργική ακρίβεια και ανελέητο χιούμορ.
Μαζί με πλείστες όσες πληροφορίες για κάθε στάση του Υπερσιβηρικού, που συνοδεύονται από μια σειρά ψαγμένες ιστορικές παρατηρήσεις.
Αριστ., “Ο Σεργκέι Γιουλίεβιτς, ο εμπνευστής του Υπερσιβηρικού και ο μόνος που πίστευε ότι αυτό το όραμα μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Τα κάθε είδους εμπόδια που αντιμετώπισε μέχρι να πείσει τον τσάρο Αλέξανδρο Γ’, είναι εφάμιλλα του κολοσσιαίου αυτού έργου.” Δεξ., “Ο Λάζαρ Μοϊσέγιεβιτς Καγκάνοβιτς. Ο “σιδερένιος Λάζαρος” (στενός συνεργάτης, επιστήθιος φίλος του Στάλιν και αντικαταστάτης του Τρόστσκι), κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια από το τέλος του εμφυλίου να ξαναφτιάξει την σχεδόν ολοκληρωτικά κατεστραμμένη σιδηροδρομική γραμμή, να εκσυγχρονίσει τους σιδηροδρόμους της νεοσύστατης Σοβιετικής ‘Ενωσης αλλά και να προσθέσει κάμποσο αίμα στις ήδη αιματοβαμμένες ράγες της.”
Γιατί ο συγγραφέας δεν απόλαυσε μόνο το ταξίδι, αλλά φρόντισε να εμβαθύνει πολύ περισσότερο, ώστε να μας φέρει σε επαφή με έναν άλλον, άγνωστο κόσμο.
Με μια ξεχωριστή ήπειρο που αναζητεί τη νέα της ταυτότητα στον φρέσκο συσχετισμό των δυνάμεων.
Ένα ταξίδι στο άγνωστο, ένα ταξίδι με τον «Υπερσιβηρικό».
“Την επιστήμη, τη γνώση και την ψυχαγωγία θα δώσει στους εργαζόμενους το προλεταριακό θέατρο”, γράφει στο πλάι του ένα από τα πολλά τρένα προπαγάνδας. Η συμβολή των προπαγανδιστικών τρένων (αγκιπτοέζντα τα αποκαλούσαν για συντομία) στην υπόθεση Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν τεράστια. Σε αυτό συνέβαλε και η πλειονότητα των Ρώσων καλλιτεχνών που τα σχεδίασαν. Τα προπαγανδιστικά τρένα μετέφεραν βιβλία, αφίσες, προκυρήξεις, έδειχναν κινηματογραφικές ταινίες, έπαιζαν θέατρο ακόμη και στην πιο απομονωμένη γωνιά της νεοσύστατης τότε Σοβιετικής ‘Ενωσης. Αυτό διατηρήθηκε μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’70.”
“Προπαγανδιστικό-καθοδηγητικό τρένο Νο 5 “Ο Κόκκινος Κοζάκος”.
Πρόλογος
Έξι μερόνυχτα και βάλε, 9.288 χιλιόμετρα, 53 σταθμοί, 8 χρονικές ζώνες, στο κουπέ ενός βαγονιού της δεύτερης θέσης, σε ένα τρένο που διασχίζει μέσα στο καταχείμωνο μια από τις πιο αφιλόξενες, μυστηριώδεις και παγωμένες περιοχές του πλανήτη, δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Οπωσδήποτε κάθε ταξίδι με τρένο έχει την ομορφιά του, υπάρχει όμως ένα που όχι απλώς ξεχωρίζει, αλλά είναι ανυπέρβλητο.
Το απόλυτο ταξίδι!
Μπροστά του όλα τα άλλα είναι… κοινές διαδρομές και μετακινήσεις.
Κι αυτό, όχι μόνο επειδή πρόκειται για τη μεγαλύτερη ενιαία σιδηροδρομική γραμμή στον κόσμο, ούτε γιατί διασχίζει ολόκληρη τη Ρωσία – το ένα τρίτο, δηλαδή, της περιφέρειας του πλανήτη.
Πέρα από τους μύθους που περιβάλλουν αυτό το ταξίδι και τις ιστορίες για τη Σιβηρία που προηγούνται, το συντροφεύουν ή έπονται, ο Υπερσιβηρικός ορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ίδια την ιστορία της χώρας που τον δημιούργησε, συμμετέχοντας καίρια και με ποικίλους τρόπους στις κοσμογονικές αλλαγές που συνέβησαν σχεδόν αμέσως μετά την έναρξη της κατασκευής του.
“Λίγα χρόνια μετά το τέλος της Σοβιετικής ‘Ενωσης, άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα εκκλησιαστικά τρένα. Στις μέρες μας τα αγκιπτοέζντα έχουν τεθεί στην υπηρεσία του Υψίστου.” © Sergey Kozmin
Ήταν 9 Μαρτίου του 1891, όταν, με αυτοκρατορικό διάταγμα, γίνονταν γνωστά τα σχέδια για την κατασκευή ενός γιγαντιαίων διαστάσεων συγκοινωνιακού μέσου που εξυπηρετούσε, συν τοις άλλοις, και τα ιμπεριαλιστικά σχέδια της μεγάλης Ρωσίας προς την Άπω Ανατολή.
“Οι απόστρατοι του στρατού, της αστυνομίας και οι παπάδες βρίσκονται στην πρώυη γραμμή υπεράσπισης της ανωτερότητας της σλαβικής φυλής.” © Sergey Kozmin
Τα έργα ξεκίνησαν στις 19 Μαΐου του ίδιου χρόνου, ταυτόχρονα από τη Μόσχα και το Βλαδιβοστόκ, όπου τέθηκε και επίσημα ο «θεμέλιος λίθος».
Έπρεπε να περάσουν είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια σκληρής και επίπονης δουλειάς μέχρι να ολοκληρωθούν.
Τελικά, τα επίσημα εγκαίνια της μεγαλύτερης στον κόσμο ενιαίας σιδηροδρομικής γραμμής έγιναν στις 5 Οκτωβρίου του 1916.
Δώδεκα μήνες αργότερα θα ξεσπούσε η Οκτωβριανή Επανάσταση και επί σειρά ετών στις ράγες του Υπερσιβηρικού θα μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος.
Δώδεκα χρόνια νωρίτερα, στα 1904, εξ αιτίας των έργων – οι γραμμές εκτείνονταν στα εδάφη της Μαντζουρίας – είχε προηγηθεί ο Ρωσοϊαπωνικός Πόλεμος.
© Sergey Kozmin
Η επικράτηση των μπολσεβίκων σηματοδότησε μια νέα εποχή για τη «μάνα Ρωσία» και ο Υπερσιβηρικός υπήρξε η ατμομηχανή.
Αυτός έδωσε πνοή ζωής στη Σιβηρία, που από τόπος εξορίας μετατράπηκε σε μια απέραντη «εύφορη βιομηχανική λεκάνη».
© Sergey Kozmin
Πάνω σ’ αυτή τη σιδηροδρομική γραμμή, τη συγκοινωνιακή ραχοκοκαλιά της χώρας, διακινήθηκαν οι ιδέες της επανάστασης, τα μεγαλεπήβολα πενταετή πλάνα, τα όνειρα και οι αγωνίες των Σοβιετικών πολιτών.
© Sergey Kozmin
Πάνω σ’ αυτές τις γραμμές έγινε η συντεταγμένη υποχώρηση των Σοβιετικών όταν πλησίαζε ο ναζιστικός στρατός, αλλά και στις ίδιες ράγες, αργότερα, κινήθηκαν οι άντρες και το πολεμικό υλικό για τη μεγάλη αντεπίθεση, που οδήγησε στην τελική νίκη.
“Μη μου κολλάς αν θες να ζήσεις”. Το μήνυμα-τατουάζ είναι σαφέστατο. Επίσης, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι έχει διαπράξει κάμποσους φόνους (κάθε σταγόνα αίμα και ένας) και ότι εκτελεί συμβόλαια θανάτου. Περιέργως πάντως το προσωπό του είναι καθαρό.” © Sergey Kozmin
Με τον Υπερσιβηρικό εξακολουθούν μέχρι σήμερα να μετακινούνται εκατομμύρια πολίτες και το 70% των εμπορευμάτων που διακινούνται εντός της χώρας.
Ο Υπερσιβηρικός συνεχίζει να ανανεώνεται, να συμπληρώνεται και να διευρύνεται.
“Με πλησίασε μια πιτσιρίκα 6-7 χρονών και με ρώτησε: “‘Εχεις δει ποτέ θάλασσα;” Η θάλασσα είναι ίσως το σπανιότερο πράγμα που μπορείς να δεις στη μεγαλύτερη χώρα του πλανήτη.” © Sergey Kozmin
Δεν θυμάμαι από πότε ήθελα να κάνω αυτό το ταξίδι. Σίγουρα πάντως από τα πολύ μικράτα μου.
«Να πας στη Σοβιετική Ένωση, εκεί συντελούνται τα θαύματα», μου έλεγε μια πλευρά του περιβάλλοντός μου, εν αντιθέσει με την άλλη, που επέμενε να αποκαλεί «σιδηρούν παραπέτασμα» τη χώρα που διέσχιζε ο Υπερσιβηρικός.
Εν τέλει, με τα λεγόμενά τους, οι δυο πλευρές συνέβαλαν ώστε να εξάπτεται η φαντασία μου.
© Sergey Kozmin
Οι επισκέψεις μου στη Σοβιετική Ένωση άρχισαν στα τέλη της δεκαετίας του ’80, τότε που ο Γκορμπατσόφ με την περεστρόικα και την γκλάσνοστ σάλπιζε ξανά την ιδέα της αλλαγής.
