Ο πρώην Γραμματέας της CICOPA και Διευθυντής της Διεθνούς Συνεταιριστικής Συμμαχίας (ICA) Bruno Roelants εξήγησε στο σεμινάριο με θέμα «Συνεταιρισμοί και Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο» (Αθήνα, 23 Σεπτεμβρίου 2017) τις σημαντικές αδυναμίες του νέου ελληνικού νόμου για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία (SSE) και τη συνεταιριστική νομοθεσία.
29 Σεπτεμβρίου 2017
“Αμοιβαίοι” έναντι “κοινωνικών” τύπων συνεταιρισμών
Το πρώτο πρόβλημα του νέου ελληνικού νόμου για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (SSE) είναι ο αποκλεισμός από το νόμο SSE ορισμένων συνεταιρισμών που δεν θεωρούνται ότι επικεντρώνονται επαρκώς στο γενικό συμφέρον και ότι είναι υπερβολικά εσωστρεφείς.
Η διάκριση μεταξύ των συνεταιρισμών που θα θεωρούνται «αμοιβαίοι» (εσωστρεφείς) και άλλων που θα θεωρούνται αντίθετα ότι είναι «κοινωνικοί» (περισσότερο προσανατολισμένοι προς το γενικό συμφέρον και το κοινοτικό συμφέρον) είναι ασυμβίβαστο τόσο με τη Δήλωση της ICA για την Συνεταιριστική Ταυτότητα (1995), η οποία αναπαράγεται στο σύνολό της στη Σύσταση της ΔΟΕ 193/2002 για την Προώθηση των Συνεταιρισμών και με τον ορισμό του κοινωνικού συνεταιρισμού, όπως ορίζεται στα Διεθνή Πρότυπα της CICOPA για τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς (2011).
Bruno Roelants @flickr
Σύμφωνα με τη Δήλωση για την Συνεταιριστική Ταυτότητα, όλοι οι συνεταιρισμοί έχουν τόσο “αμοιβαίο” όσο και “κοινωνικό” χαρακτήρα.
Ο αμοιβαίος χαρακτήρας όλων των συνεταιρισμών κατοχυρώνεται στον ορισμό του συνεταιρισμού, όπου τα “πρόσωπα” συνεργάζονται σε μια “συνιδιόκτητη” και δημοκρατικά ελεγχόμενη επιχείρηση “προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές τους ανάγκες και προσδοκίες”.
Ο κοινωνικός χαρακτήρας όλων των συνεταιρισμών, δηλαδή το γεγονός ότι ξεπερνούν την ομάδα των μελών για να προσεγγίσουν την ευρύτερη κοινότητα, προκύπτει από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά όλων των συνεταιρισμών:
- Η 1η συνεταιριστική αρχή της “εθελοντικής και ελεύθερης συμμετοχής” συνεπάγεται ότι όλοι οι τύποι ατόμων που ανήκουν σε μια κοινότητα και ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά ενός ορισμένου τύπου μελών συνεταιρισμού είναι δυνητικά μέλη του, τόσο σήμερα όσο και στις μελλοντικές γενιές.
- Η 3η συνεταιριστική αρχή της “οικονομικής συμμετοχής των μελών” προβλέπει τη σύσταση κοινών λογαριασμών αποθεματικών οι οποίοι, σε πολλές χώρες, είναι αδιανέμητοι ακόμη και μετά τη διάλυση του συνεταιρισμού και, ως εκ τούτου, δεν πρόκειται να τους απολαύσουν “αμοιβαίως” τα συνεταιριστικά μέλη εάν διαλύσουν τον συνεταιρισμό τους.
- Η 7η συνεταιριστική αρχή αναφέρει ρητά το “ενδιαφέρον για την κοινότητα”, το οποία μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους, αλλά δεν είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό των επιχειρήσεων γενικά.
- Η 6η συνεταιριστική αρχή της “συνεργασίας μεταξύ των συνεταιρισμών”φέρνει στην πραγματικότητα την έβδομη συνεταιριστική αρχή σε μια ακόμη ευρύτερη διάσταση, καθώς αφορά μια κοινότητα ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων στον κόσμο και, ενδεχομένως, περισσότερους.
Bruno Roelants στο σεμινάριο με θέμα “Συνεταιρισμοί και Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο”, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 23 Σεπτεμβρίου 2017
Σύμφωνα με τον ορισμό του κοινωνικού συνεταιρισμού όπως διατυπώθηκε στα Διεθνή Πρότυπα Κοινωνικών Συνεταιρισμών της CICOPA, η κύρια διαφορά (σ.μ. από τους αμοιβαίους συνεταιρισμούς) είναι ότι ο κοινωνικός χαρακτήρας των κοινωνικών συνεταιρισμών οφείλεται στο γεγονός ότι η αποστολή γενικού συμφέροντος των τελευταίων είναι ρητή, πρωταρχική και άμεση (ενώ σε άλλους συνεταιρισμούς, μια τέτοια κοινωνική αποστολή μπορεί να υπονοείται, να είναι δευτερεύουσα και έμμεση).
Ταυτόχρονα, όπως επισημαίνεται και στα Παγκόσμια Πρότυπα Κοινωνικών Συνεταιρισμών, “μια δομή διακυβέρνησης που δυνητικά ή αποτελεσματικά βασίζεται στην συμμετοχή πολλών φορέων ως μελών είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των κοινωνικών συνεταιρισμών”.
Μέσω της συμμετοχής πολλών ενδιαφερομένων ως μελών, οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί μπορούν να συμπεριλάβουν όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς (παραγωγούς, χρήστες, εκπροσώπους της τοπικής κοινότητας) ως μέλη του συνεταιρισμού, υπογραμμίζοντας έτσι τον αμοιβαίο χαρακτήρα των κοινωνικών συνεταιρισμών.
Η σύγχυση μεταξύ των εννοιών της κοινωνικής οικονομίας, της κοινωνικής επιχείρησης και του κοινωνικού συνεταιρισμού
Κοινωνική (και αλληλέγγυα) οικονομία ή SSE
Η έννοια της κοινωνικής οικονομίας είναι ευρύτερη από τους συνεταιρισμούς και περιλαμβάνει ορισμένα από τα βασικά στοιχεία της δήλωσης ταυτότητας των συνεταιρισμών, όπως η δημοκρατική διακυβέρνηση (βλέπε τις αξίες της κοινωνικής οικονομίας στην ιστοσελίδα της Κοινωνικής Οικονομίας – Ευρώπη).
Περιλαμβάνει όλους τους συνεταιρισμούς, όλα τα αλληλασφαλιστικά ταμεία, καθώς και άλλους τύπους οντοτήτων όπως ενώσεις προσώπων, ιδρύματα και κοινωνικές επιχειρήσεις (βλ. παρακάτω).
Συμπεριλαμβάνονται όλοι οι συνεταιρισμοί, επειδή η δήλωση συνεργατικής ταυτότητας περιέχει πραγματικά όλα τα πρότυπα της κοινωνικής οικονομίας με έναν σαφή και, από τη στιγμή της υιοθέτησης της Σύστασης της ΔΟΕ αριθ. 193, με διεθνώς αναγνωρισμένο τρόπο.
Κοινωνική επιχείρηση
Η ιδέα της κοινωνικής επιχείρησης γεννήθηκε στη Βόρεια Αμερική τη δεκαετία του 1990 και στη συνέχεια προωθήθηκε διεθνώς κυρίως από τον ΟΟΣΑ και το ΔΝΤ [1].
Σε γενικές γραμμές, οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες γενικού ενδιαφέροντος ή εργασιακή ενσωμάτωση σε μειονεκτούντα άτομα [2].
Αυτά μπορεί να είναι μέρος της ευρύτερης κοινωνικής οικονομίας, ή μπορούν ακόμη και να είναι επιχειρήσεις που δεν ανήκουν στην κοινωνική οικονομία, ανάλογα με την εθνική πολιτική ή ρύθμιση που τους αφορά, αν υπάρχει.
Η έννοια της κοινωνικής επιχείρησης εξαπλώθηκε ταχέως στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Κεντροανατολική Ευρώπη από τη δεκαετία του ’90.
Ορισμένες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης τείνουν να προκαλούν σύγχυση μεταξύ Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (SSE) και κοινωνικών επιχειρήσεων, όπως η Βουλγαρία, η Σλοβακία και η Σλοβενία, παρόλο που η έννοια της κοινωνικής οικονομίας προωθήθηκε έντονα από τις CECOP – CICOPA Europe μέσω της διοργάνωσης μεγάλων ευρωπαϊκών διασκέψεων κοινωνικής οικονομίας στην Πράγα το 2002 και την Κρακοβία το 2004.
Σήμερα, η Πολωνία δίνει έμφαση στην ευρύτερη έννοια της κοινωνικής οικονομίας, προετοιμάζοντας έναν νόμο για την SSE, η Ρουμανία το έχει ήδη πράξει στη νομοθεσία της για τη SSE και η Βουλγαρία και η Σλοβενία βρίσκονται σήμερα σε μετάβαση στην έμφαση στην ευρύτερη έννοια της κοινωνικής οικονομίας.
Αφού αναγνώρισε επίσημα την κοινωνική οικονομία κατά τη δεκαετία του 1990 και τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε επίσης να αναμειγνύει την έννοια της κοινωνικής οικονομίας με την έννοια της κοινωνικής επιχείρησης και να δίδει περισσότερη έμφαση στην τελευταία, ιδίως από το 2009, με μια διάσκεψη και έκθεση για τις κοινωνικές επιχειρήσεις και από το 2011 με την Πρωτοβουλία για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και το 2012 με τη δημιουργία της Ομάδας Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα (GECES).
Μετά την δημοσίευση των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την κοινωνική οικονομία (ένα ευρωπαϊκό επίτευγμα στο θέμα) τον Δεκέμβριο του 2015, η Επιτροπή επανέρχεται σταδιακά στην κλασική έννοια της κοινωνικής οικονομίας που περιλαμβάνει όλους τους συνεταιρισμούς.
Κοινωνικοί συνεταιρισμοί
Η έννοια του κοινωνικού συνεταιρισμού γεννήθηκε στην Ιταλία με πρώτο εθνικό νόμο το 1991.
Άλλοι εθνικοί νόμοι ή νομοθετικές πράξεις που ρυθμίζουν τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς ακολούθησαν στη δεκαετία του 1990 και του 2000 στη Γαλλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ουγγαρία, την Πολωνία και την Ελλάδα (2011) και εκτός Ευρώπης, στο Κεμπέκ, την Ουρουγουάη και τη Νότια Κορέα. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η έννοια έχει καθοριστεί από την CICOPA στα Παγκόσμια Πρότυπα Κοινωνικών Συνεταιρισμών (2011), τα οποία συμπληρώνουν τη Δήλωση της ICA για την Συνεταιριστική Ταυτότητα.
Αυτά τα πρότυπα (που είναι αποτέλεσμα 3 γύρων διαβουλεύσεων εντός της CICOPA για 3 χρόνια και δύο διαδοχικών αποφάσεων της γενικής συνέλευσης) αναφέρουν ότι “Το πιο διακριτό χαρακτηριστικό των κοινωνικών συνεταιρισμών είναι ότι ορίζουν σαφώς μια αποστολή γενικού συμφέροντος ως πρωταρχικό σκοπό και πραγματοποιούν αυτή την αποστολή άμεσα με την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών γενικού συμφέροντος.
Η εργασιακή ενσωμάτωση, η οποία αποτελεί βασική αποστολή πολλών κοινωνικών συνεταιρισμών, πρέπει να θεωρείται ως υπηρεσία γενικού συμφέροντος για όλους τους σκοπούς και τις επιδιώξεις, ανεξάρτητα από τους τύπους αγαθών ή υπηρεσιών που παράγουν”.
[1] Βλέπε Roelants B. ed., Cooperatives and Social Enterprises: Governance and Normative Frameworks, Brussels: CECOP Publications, 2009
[2] ibid.
Μετάφραση Κειμένου: Κώστας Παπαγεωργίου για το Δίκτυο Κ.Α.Π.Α. και όλο τον κόσμο
